Kleptomani, psikolojik bir rahatsızlık olarak kabul edilen ve dürtü kontrol bozukluğu sınıfına giren bir durumdur. Bu rahatsızlık, maddi değeri olmayan ve kişisel kullanım için gereksinim duyulmayan nesnelere yönelik çalma dürtüsüne direnç gösterememe durumunu tanımlar. Kleptomani, genellikle ergenlik döneminde başlar ve bazı durumlarda geç erişkinliğe kadar devam edebilir. Nadir görülmesi ve sosyal damgalanma korkusu nedeniyle tedavi arayışının kısıtlılığı, halk arasında yaygınlığının kesin olarak belirlenmesini zorlaştırır.
Kleptomaniye sahip bireyler, çaldıkları eşyaları genellikle saklarlar veya bazen çaldıkları eşyaları geri bırakabilirler. Bu durum, çalma dürtüsünün zaman içinde gelip geçebileceğini veya zamanla daha az veya daha yoğun hissedilebileceğini gösterir. Bazı durumlarda, çalınan eşyalar bağışlanabilir veya aile üyelerine, arkadaşlara hediye edilebilir.
Çalışmalar, hırsızların %3,8 ile %10’unun kleptomani hastalığına sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bu oranlar göz önüne alındığında, kleptomani yaygın bir rahatsızlık olarak kabul edilmemektedir.
Kleptomaninin tedavisi için uzman yardımı almak önemlidir. Psikoterapi, özellikle bilişsel davranışçı terapi gibi terapi türleri, kleptomaninin tedavisinde etkili olabilir. Uzmanlar, hastaların dürtülerini kontrol etmelerine ve olası nedenleri anlamalarına yardımcı olabilirler. Tedavi süreci, her birey için farklılık gösterebilir ve tedaviye başlamak için profesyonel destek önemlidir.
Kleptomani risk faktörleri nelerdir?
Kleptomaninin ortaya çıkmasında etkili olan bazı risk faktörleri bulunmaktadır:
- Aile geçmişi: Kleptomani, aile üyelerinde benzer rahatsızlıkların (örneğin, kleptomaninin veya obsesif-kompulsif bozukluğun) bulunması, bu rahatsızlığa yakalanma riskini artırabilir.
- Diğer psikolojik rahatsızlıklar: Kleptomani hastalarında sıkça başka psikolojik rahatsızlıklar da bulunabilir. Bipolar bozukluk, anksiyete bozukluğu, yeme bozukluğu, madde kullanım bozukluğu veya kişilik bozukluğu gibi rahatsızlıklar, kleptomaninin ortaya çıkma riskini artırabilir.
- Ergenlik ve gençlik dönemi: Kleptomaninin genellikle gençlik yıllarında veya genç erişkinlik döneminde başlaması yaygındır. Ancak, bazı durumlarda yetişkinlik döneminde veya daha sonraki yaşlarda da başlayabilir.
Bu faktörler, kleptomaninin gelişimi üzerinde etkili olabilir, ancak her bireyde farklılık gösterebilir. Kleptomaninin kesin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, bu faktörlerin riski artırabileceği düşünülmektedir. Bu gibi durumlarda, profesyonel yardım almak ve uygun tedavi yöntemlerini uygulamak önemlidir.
Kleptomani belirtileri nelerdir?
- İhtiyaç duymadan çalma dürtüsü: İhtiyaç duyulmayan eşyaları çalma konusunda güçlü bir dürtü hissi ve bu dürtüyü kontrol edememe durumu.
- Dürtü oluştuğunda yaşanan duygular: Çalma dürtüsü oluştuğunda, genellikle gerginlik, endişe veya uyarılma duygusu yaşama.
- Hırsızlıktan aldıkları haz: Çalma eylemi sırasında zevk, rahatlama veya tatmin hissi yaşama.
- Sonrasında duyulan olumsuz duygular: Hırsızlık sonrasında pişmanlık, kendini suçlama, utanma veya tutuklanma korkusu gibi duygular hissetme.
- Dürtülerin yeniden oluşması ve döngünün tekrarı: Bu belirtiler dönemsel olarak ortaya çıkabilir ve bu döngü kendini tekrar edebilir. Kişi, çalma dürtüsü ile başa çıkmakta zorlanabilir ve dürtüleri bastıramayabilir.
Bu belirtiler kleptomaninin tipik işaretleridir ve kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Kleptomaninin teşhisi için bu belirtilerin sürekli ve sıkıntı verici olması, günlük yaşamı olumsuz etkilemesi ve profesyonel yardım alınması gereklidir. Bu tür belirtiler gözlemlendiğinde, bir psikiyatrist veya terapist ile görüşmek faydalı olabilir.
Kleptomani hastalığı nasıl teşhis edilir?
Kleptomani hastalığının teşhisi genellikle semptomlar ve belirtilere dayanır ve bir psikiyatrist ya da uzman hekim tarafından yapılır. Teşhis için kullanılan yöntemler şunları içerebilir:
- Röportaj ve gözlem: Hekim, hastanın semptomlarını anlamak ve hangi durumların, duyguların veya düşüncelerin çalma davranışını tetikleyebileceğini belirlemek için detaylı bir röportaj yapabilir. Ayrıca, hastanın duygusal durumunu, davranışlarını ve çalma eylemlerinin sıklığını gözlemleyebilir.
- Mental sağlık değerlendirmesi: Psikolog veya psikiyatrist, hastanın genel zihinsel sağlığını değerlendirmek için özel testler, değerlendirme araçları ve öz değerlendirme formları kullanabilir. Bu, kleptomaninin yanı sıra diğer psikolojik durumların da belirlenmesine yardımcı olabilir.
- DSM-5 kriterleri: Amerikan Psikiyatri Birliği’nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı (DSM-5), kleptomaninin tanı kriterlerini belirtir. Hekim, bu kriterlere dayanarak hastanın semptomlarını, belirtilerini ve davranışlarını değerlendirerek teşhis koymaya çalışır.
- Fiziksel muayene ve laboratuvar testleri: Fiziksel bir muayene, semptomların altında yatan herhangi bir tıbbi durumu belirlemek için yapılabilir. Bu, çalma davranışının altında yatan başka bir tıbbi durum olup olmadığını belirlemeye yardımcı olabilir.
Hastanın semptomlarına dayanarak ve DSM-5 kriterlerine göre değerlendirme yapılarak, bir kişinin kleptomaniden muzdarip olup olmadığı teşhis edilmeye çalışılır. Bu teşhis süreci, çeşitli faktörlerin dikkate alınmasını ve detaylı bir değerlendirmeyi içerir.
Kleptomani tedavisi nasıldır?
Kleptomaninin tedavisi, halen üzerinde yeterince çalışma ve kanıt bulunmayan bir alandır. Kleptomani tedavisinde önemli bir zorluk, tedaviye direnç gösteren hastalardır. Tedaviye başlamada zorluklar arasında, kleptomaninin tespit edilebilir olmaması ve tedavi için uzun bir süre geçmiş olması yer alır. Kleptomanik davranışları diğer şikayetleri gizlemeye devam eden hastalar, tedavinin ilerlemesini engelleyebilir ve tedavi başarısını azaltabilir.
Kleptomanide, sıklıkla duygudurum bozuklukları gibi başka eşlik eden durumlar bulunabilir. Bu nedenle, hastalar genellikle kleptomaniden ziyade onları rahatsız eden diğer ko-morbid (beraberinde var olan) rahatsızlıklar için tedavi arayışındadırlar. Çalma davranışı, depresyon, anksiyete, kimlik sorunları gibi farklı problemlerle birleşebilir.
Tedavide serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar), duygudurum düzenleyici ilaçlar ve dürtü kontrolünü düzenleyen ilaçlar kullanılabilir. Ayrıca, bilişsel-davranışçı terapi gibi psikoterapi yaklaşımları da kullanılmaktadır. Bazı araştırmalar, sadece ilaç tedavisi yerine ilaç tedavisiyle birlikte bilişsel-davranışçı terapinin daha etkili olabileceğini göstermektedir.
Kleptomani tedavisi, bireyselleştirilmiş bir yaklaşım gerektirir ve tedavi planı, hastanın belirtileri, eşlik eden diğer durumlar ve tedaviye olan yanıtı göz önünde bulundurularak oluşturulmalıdır. Profesyonel yardım almak, bu konuda uzmanlaşmış bir psikiyatrist veya terapist ile işbirliği yapmak tedavi sürecinde önemlidir.
- Psikodinamik yaklaşımlar: Psikodinamik terapilerin temel hedefi, kişinin bilinçaltına erişmek ve davranışının altında yatan motivasyonu belirlemek, hastaya davranışlarını değiştirmesinde yardımcı olmaktır. Psikanaliz uzun bir tedavi süreci gerektirir ve kleptomaninin tedavi sonuçları tartışmalıdır. Psikodinamik terapilerin etkinliği, uzun dönemli takip bilgilerinin yetersiz olması ve kontrollü çalışma bulunmaması nedeniyle net olarak bilinmemektedir.
- Davranışçı terapiler: Bilişsel-davranışçı terapilerin kleptomaninin tedavisindeki etkinliği konusunda literatürde yeterli çalışma bulunmamakla birlikte, özellikle ilaç tedavisi ile birlikte kullanıldığında dürtü kontrol bozukluklarında başarılı olduğu gözlemlenmiştir. Bu terapiler, yanlış düşüncelerin düzeltilmesini, stresle baş etme becerilerinin geliştirilmesini, kaçınma davranışı oluşturarak tekrarlamaların önlenmesini hedefler.
- Gizli duyarlılaştırma tekniği: Çalma isteğinin, hayal edilmiş çalma davranışları ile ilişkilendirilerek, kişinin çalma eyleminin sonuçları konusunda bilinçlenmesine dayalı bir tekniktir. Bu teknik, kişinin yakalanma veya cezalandırılma korkusuyla bağlantılı olabilir.
- Farmakolojik tedavi: Kleptomaninin tedavisi genellikle psikoterapi ve ilaç tedavisini içerir. FDA onaylı özel bir kleptomaninin ilacı olmamakla birlikte, bazı ilaçlar kleptomaninin tedavisinde kullanılabilir. Örneğin, Naltrekson opioidlerin etkilerini azaltabilen bir ilaçtır ve kleptomanide dürtüleri azaltmada kullanılabilir. Antidepresanlar, özellikle seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI’lar), kleptomaninin tedavisinde tercih edilen ilaçlardandır.
Kleptomani neden ortaya çıkar?
Kleptomani, farklı nedenlere dayanabilir:
- Serotonin seviyeleri: Beyindeki serotonin adlı nörotransmitterin düşük seviyeleri, dürtü kontrol bozukluğu olan kişilerde gözlemlenebilir. Bu durum, ruh halini ve duyguları düzenleyen serotonin eksikliği ile ilişkilendirilir.
- Bağımlılık bozuklukları: Çalma davranışı, dopamin adı verilen bir nörotransmitterin salınımına neden olabilir. Dopamin, ödül ve tatmin hissi verir ve bazı insanlar bu duyguyu tekrar yaşama eğilimindedir.
- Opioid sistemi bozuklukları: Dürtüler, beyindeki opioid sistem tarafından düzenlenir. Bu sistemin dengesizliği, dürtülere direnme yeteneğini zorlaştırabilir.
Çocuklarda çalma davranışı kleptomani belirtisi midir?
Çocuklarda izinsiz alma eylemi, küçük yaşlarda henüz mülkiyet kavramını tam olarak anlayamadıkları için ortaya çıkabilir. Bu durum, çocuğun kleptoman olduğu anlamına gelmeyebilir.
Çocukların çalma davranışı göstermesinin arkasında çeşitli sebepler olabilir. Örneğin, aşırı disiplinli bir ebeveyn, çocuğu diğer çocuklarla kıyaslamak, eleştiri ya da olumsuz geri bildirimlerde bulunmak gibi durumlar çocuğun bu tür davranışları sergilemesine yol açabilir. Ayrıca aile içi gerginlik, şiddet gibi faktörler de çocuğun çalma davranışına yönlenmesine neden olabilir. Bu durumlar genellikle çocuğun duygusal durumu veya çevresel etmenlerle ilgili olabilir.
