Çölyak Hastalığı Nedir? Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, son yıllarda isminden sıkça söz ettiren otoimmün bir hastalıktır. Dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen bu kronik hastalık, gluten proteine karşı bağışıklık sisteminin anormal bir tepki vermesi sonucu ortaya çıkar.

Çölyak Hastalığı Neden Olur?

Gluten; bazı yulaf türleri ile arpa, buğday ve çavdarda bulunan bir protein türüdür. Çölyak hastalığı, gluten içeren gıdalar tüketildiğinde ince bağırsakta hasara yol açarak bu besin maddelerinin emilimini engeller.

Çölyak Hastalığının Belirtileri

Çölyak hastalığı belirtileri oldukça fazladır ve bu belirtiler kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Bazı kişilerde bu hastalık belirgin semptomlar göstermeden tesadüfen ortaya çıkabilirken bazı kişilerde şiddetli belirtiler ile kendini belli edebilir. Çölyak hastalığının belirtileri genel anlamda sindirim sistemiyle ilişkili olsa bile vücudun diğer sistemlerini etkileyen belirtilerle de hastalığın seyrettiği bilinmektedir.

Sindirim Sistemi Belirtileri

• Karın ağrısı, şişkinlik, gaz ve kramp gibi rahatsızlıklar yaygındır.
• Kronik ishal ya da kabızlık.
• Yağlı, kötü kokulu ve köpüklü dışkı.
• İştahsızlık ve buna bağlı olarak kilo kaybı yaşama.
• Çocuklarda gelişme geriliği ve büyüme sorunları.

Cilt Belirtileri

• Çölyak hastalığı, ciltte kaşıntılı ve kabarcıklı cilt döküntüleriyle de ortaya çıkabilir. Bu döküntüler yaygın şekilde dirsek, diz, sırt ve kalçada görülür.

Vitamin ve Mineral Eksiklikleri

• Demir, kalsiyum, D vitamini ve B12 vitamini eksikliği nedeniyle kansızlık (anemi), kemik erimesi (osteoporoz) ve kas zayıflığı gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
• Genel yorgunluk, hâlsizlik ve konsantrasyon sağlayamama gibi genel sağlık sorunları.

Sinir Sistemi Belirtileri

• Çölyak hastalığı nörolojik belirtiler de gösterebilir. Baş ağrısı, migren, depresyon, anksiyete ve sinir iltihaplanmaları (nöropati) gibi şikâyetler çölyak hastalığının sinir sistemi belirtileridir.

Ağız Belirtileri

• Ağız içinde sıkça aft çıkması ve dilde yanma hissi, çölyak hastalığının bir başka yaygın belirtisidir.
• Diş minesinde bozulmalar da görülebilir.

Çölyak Hastalığının Tedavisi

Çölyak hastalığının teşhisi, çeşitli tıbbi testler ve incelemelerle konur. Bu hastalığın semptomlarının çeşitli olması ve bu semptomların kişiden kişiye değişkenlik göstermesi hastalığın teşhisi için bir dizi tetkiki zorunlu kılmaktadır.

1. Kan Testleri: İlk adım olarak, çölyak hastalığına özel antikorları (anti-tTG ve anti-EMA) tespit eden kan testleri yapılır. Bu antikorların yüksek seviyeleri, çölyak hastalığına işaret edebilir. Ancak, özellikle hastanın uzun süredir glutensiz diyet uyguladığı durumlarda  kan testleri yalancı negatif sonuçlar verebilir.
2. Endoskopi ve Biyopsi: Kan testleri pozitif çıkarsa, kesin tanı için ince bağırsaktan biyopsi yapılır. Biyopsi sırasında ince bağırsak dokusundan küçük örnekler alınır ve mikroskop altında inceleme yapılır. Çölyak hastalığında, bağırsak villuslarının yıkımı ve düzensizliği gözlemlenir.
3. Genetik Testler: Çölyak genetik temelli bir hastalık olduğundan, HLA-DQ2 ve HLA-DQ8 genlerinin varlığı test edilebilir. Ancak, bu genler hastalığın varlığı için kesin bir gösterge değildir, çünkü bu genleri taşıyan her birey çölyak hastası olmayabilir.

Çölyak hastalığının bilinen tek tedavisi, ömür boyu glutensiz bir diyet uygulamaktır. Gluten içeren tüm gıdaların diyetten çıkarılması, bağırsaklardaki hasarın iyileşmesini sağlar ve semptomları hafifletir. Glutensiz diyete dikkat edilmediğinde ise hastalık, bağırsakta kalıcı hasarlara ve ciddi sağlık sorunlarına sebebiyet verebilir.

Glutensiz Diyet

Glutensiz diyet; buğday, arpa, çavdar ve gluten içeren tüm gıdalardan tamamen kaçınmayı gerektirir. Bu gıdalar arasında ekmek, makarna, unlu mamuller ve bazı hazır gıdalar da yer alır. Ayrıca bazı ilaçlar ve kozmetik ürünlerin de gluten içerdiği bilindiğinden bu ürünlerin kullanımına da dikkat edilmelidir. Çölyak hastaları gluten içeren gıdalara alternatif olarak mısır, pirinç, patates, kinoa, karabuğday ve amarant gibi tahılları tüketebilirler.

Çölyak hastaları, diyetlerini sıkı bir şekilde takip etmelidirler. Bu süreçte bir diyetisyenden destek almak ise son derece önemlidir. Glutensiz diyete başlandıktan sonra semptomlar kısa süre içerisinde iyileşmeye başlar. Ancak, semptomlar hafiflese bile hastalar diyet polikliniği ziyaretlerini ihmal etmemelidir. Çünkü bağırsak hasarının iyileşmesi uzun bir süreye ihtiyaç duyar ve sürecin uzman diyetisyenlerce yakından izlenmesi hastalığın seyri noktasında oldukça önemlidir. Ayrıca çölyak hastaları, hastalık nedeniyle vitamin ve mineral eksiklikleri de yaşayabileceğinden özellikle demir, kalsiyum, D vitamini ve B12 vitamini değerlerinizin takibinde olduğunuz diyet polikliniği tarafından düzenli olarak değerlendirilmesi faydalı olacaktır.