Akut lenfoblastik lösemi (ALL) nedir? Belirtileri ve tedavi yöntemleri

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL), ani başlayan halsizlik, yorgunluk, kanama, ateş, enfeksiyon, eklem ve kemik ağrıları, hıçkırık gibi çeşitli belirtilerle kendini gösteren hızlı seyirli bir lösemi türüdür. Tedavisi uzun süreli bir süreci içerir ve hem hastalar hem de yakınları için sabır gerektiren bir süreçtir.

Akut Lenfoblastik Lösemi’nin tedavisinde öncelikli hedef, kemik iliğinde tanı anında %20’nin üzerinde tespit edilen lösemi hücresi (blast) oranını %5’e düşürmektir. İkinci hedef ise “minimal kalıntı hastalık” adı verilen gözle görülemeyen tümör yükünü ortadan kaldırmaktır.

Bu lösemi türü, beyaz kürelerin alt tipi olan lenfositleri oluşturan lenfoblastların aniden ortaya çıkarak kan ve kemik iliğinde hızla artmasıyla karakterizedir. Bu hücrelerde meydana gelen genetik mutasyonlar, lösemiye yol açar. “Akut” terimi, bu tip löseminin aniden ortaya çıkmasını, tedavi edilmezse hızla ilerlemesini ve birkaç ay içinde ölümcül olma potansiyelini ifade eder. Tedavi süreci, multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve genellikle kemoterapi, radyoterapi ve kemik iliği nakli gibi yöntemleri içerir.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) nedenleri ve risk faktörleri

Akut lenfoblastik löseminin (ALL) ortaya çıkışı ve ilerlemesi, hücresel fonksiyonları değiştiren ardışık genetik mutasyonlar nedeniyle gerçekleşir. Bu mutasyonlar sonucunda lenfositlerin ana hücreleri olan lenfoblastların gelişimi durur, aşırı çoğalma yeteneği kazanır ve bu çoğalma sonucunda kemik iliğindeki diğer kan hücrelerinin üretimi engellenir.

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) nedenleri ve risk faktörleri genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

• İonize radyasyona maruziyet, kimyasal maruziyet ve geçirilmiş viral enfeksiyonlar gibi çevresel faktörler.
• Ailesel geçiş gösteren nadir vakalar. Ailede daha önce ALL tanısı konmuş bireylerin bulunması riski artırabilir.
• Yüksek doğum ağırlığı ile doğan bebeklerde, özellikle ilk 5 yaş içinde ALL gelişme riskinin artması.
• Down sendromlu bireylerde, ALL gelişme riskinin artmış olması.

Akut Lenfoblastik Lösemi konusunda tam olarak ispatlanmış tek bir neden bulunmamakla birlikte, bu faktörlerin hastalığın ortaya çıkma riskini artırabileceği bilinmektedir.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) sıklığı ve epidemiyolojisi

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), nadir görülen bir hastalıktır. Yıllık görülme sıklığı genellikle 1 milyon kişide 1 ila 3 arasında değişmektedir. Bu hastalık erkeklerde kadınlara göre daha sık görülmektedir. Ayrıca, çocuklarda yetişkinlere kıyasla daha yaygındır.

Çocuklarda en sık görüldüğü yaş aralığı genellikle 1 ile 9 yaş arasıdır. Özellikle bu yaş grubundaki çocuklarda Akut Lenfoblastik Lösemi daha sık karşılaşılır. Erişkinlerde ise genellikle 20 ile 60 yaş arasında daha yaygındır.

Epidemiyolojik verilere göre, Akut Lenfoblastik Lösemi’nin yaş, cinsiyet ve coğrafi bölgelere bağlı olarak farklılık gösterdiği görülmektedir. Bu veriler, hastalığın çeşitli faktörlere bağlı olarak farklı popülasyonlarda değişiklik gösterdiğini göstermektedir.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) belirtileri ve bulguları

Akut lenfoblastik lösemi, hızlı seyir gösteren bir lösemi tipidir ve belirtiler genellikle ani bir şekilde ortaya çıkar. Hastaların bir hafta önce herhangi bir belirti göstermemiş olmalarına rağmen, bir hafta içinde hem kan sayımı düzeyleri bozulabilir hem de çeşitli belirtiler görülebilir. Bu nedenle, aşağıda belirtilen şikayetlere dikkat edilmelidir:

• Halsizlik ve çabuk yorulma: Kemik iliğini işgal eden lösemi hücreleri, alyuvar üretimini bozarak hemoglobin seviyelerini düşürebilir. Bu durum halsizlik, yorgunluk, nefes darlığı, çarpıntı gibi belirtilere neden olabilir.
• Kanama: Lösemi hücreleri trombosit üretimini etkileyerek kanama eğilimine yol açabilir. Diş eti kanaması, burun kanaması ve ciltte morarmalar bu belirtilere örnektir.
• Ateş, infeksiyon ve iltihap: Lösemi, bağışıklık sistemini etkileyerek enfeksiyonlara karşı direnci düşürebilir. Ateş, boğaz ağrısı, öksürük gibi belirtiler ortaya çıkabilir.
• Öksürük, hıçkırık, nefes darlığı: Akut lenfoblastik lösemi akciğerlere yayıldığında veya göğüs boşluğundaki lenf bezlerini büyüttüğünde bu belirtiler ortaya çıkabilir.
• Karaciğer, dalak veya lenf bezi büyümesi: Lösemi hücreleri bu organları etkileyerek karın bölgesinde şişlik ve ağrıya neden olabilir.
• Baş ağrısı, baş dönmesi, denge bozukluğu: Lösemi hücrelerinin sinir sistemine veya omuriliğe yayılması baş ağrısı ve dengesizlik gibi belirtilere yol açabilir.
• Eklem ve kemik ağrıları: Kemik iliğini etkileyen lösemi, eklem ve kemik ağrılarına neden olabilir.
• Genital organlarda şişlik: Erkek hastalarda testis tutulumu sonucu genital bölgede şişlik olabilir.
• Karın ağrısı, kabızlık, bulantı, kusma: Nadir durumlarda lösemi, mide-bağırsak sistemine yayılarak bu belirtileri oluşturabilir.

Bu belirtiler bir veya birkaçının bir arada görülmesi durumunda, bir sağlık profesyoneli ile iletişime geçmek ve detaylı bir değerlendirme yapmak önemlidir.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) teşhisi nasıl konulur?

Akut Lenfoblastik Lösemi’nin (ALL) teşhisi genellikle bir dizi test ve değerlendirme ile konur. ALL teşhisi koymak için kullanılan bazı yaygın yöntemler:

• Tıbbi geçmiş alımı: Doktor, hastanın sağlık geçmişini, semptomları, aile geçmişini ve daha önce alınan tedavilere dair bilgileri değerlendirir.
• Fizik muayene: Hastanın genel sağlık durumu, lenf bezleri, dalak ve karaciğer gibi organlar fizik muayene ile kontrol edilir. Bu, hastalığın yaygınlığını ve organlara olan etkisini değerlendirmeye yardımcı olur.
• Tam kan sayımı (CBC): Kan örneği alınarak alyuvar, akyuvar ve trombosit sayıları ölçülür. ALL’de akyuvar sayısı genellikle yüksektir, ancak normal lökositlerin işlevselliği bozulmuştur.
• Kan biyokimyası: Kanın biyokimyasal parametreleri ölçülerek karaciğer ve böbrek fonksiyonları ile elektrolit dengesi değerlendirilir. ALL’nin bazı belirtileri bu testlerde belirginleşebilir.
• Periferik kan yayması: Mikroskop altında incelenen bir kan örneğiyle lökositlerin, alyuvarların ve trombositlerin şekil ve boyutları değerlendirilir. Lösemi hücreleri tespit edilebilir.
• Kemik iliği aspirasyon ve biyopsi: Kemik iliği, genellikle leğen kemiğinden alınan bir iğne ile incelenir. Bu işlem, kemik iliği hücrelerinin mikroskop altında değerlendirilmesini sağlar ve lösemi hücrelerinin varlığı tespit edilebilir.
• Genetik ve moleküler analizler: ALL’nin genetik yapısını anlamak için yapılan bu testler, hastalığın alt tiplerini belirlemede ve tedaviye yönlendirmede önemli olabilir.
• İmmünhistokimya: Bu test, kemik iliği hücrelerinin yüzeyinde bulunan belirli antijenleri inceleyerek lösemi hücrelerini tanımlamak için kullanılır.
• Akış sitometrisi: Bu test, hücre yüzeyindeki belirli proteinleri ve belirteçleri ölçerek lösemi hücrelerini tespit eder.

Teşhis süreci genellikle bu testlerin kombinasyonunu içerir ve bir hematolog veya onkolog tarafından yönetilir. Hastanın teşhisi belirlendikten sonra, tedavi planı oluşturulur.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) teşhisinde uygulanan tanı algoritması

Hasta değerlendirmesi:

• Hastanın tıbbi geçmişi alınır.
• Fizik muayene ile genel sağlık durumu, lenf bezleri, dalak ve karaciğer kontrol edilir.

Kan testleri:

• Tam kan sayımı (CBC) ile alyuvar, akyuvar ve trombosit sayıları ölçülür.
• Kan biyokimyası ile karaciğer ve böbrek fonksiyonları değerlendirilir.
• Kanın içerdiği belirli maddelerin seviyeleri ölçülerek organizmanın genel sağlığı değerlendirilir.

Periferik kan yayması:

• Kan örneği mikroskop altında incelenir.
• Lösemi hücreleri (blastlar) varlığı ve morfolojik özellikleri değerlendirilir.

Kemik iliği aspirasyon ve biyopsi:

• Leğen kemiğinden alınan örnek, kemik iliği hücrelerinin morfolojik ve mikroskobik incelemesi için kullanılır.
• Kemik iliği hücreleri, lösemi hücrelerinin varlığı, tipi ve yayılımı açısından değerlendirilir.

Genetik ve moleküler analizler:

• Lösemi hücrelerinin genetik yapısı incelenir.
• Hastalığın alt tipleri ve genetik özellikleri belirlenir.
• Tedavi planlamasına ve prognoza yardımcı olur.

İmmünhistokimya ve akış sitometrisi:

• Kemik iliği hücrelerinin yüzeyinde bulunan antijenlerin analizi yapılır.
• Lösemi hücrelerinin tanımlanması ve karakterizasyonu için kullanılır.

Tanı ve prognoz değerlendirmesi:

• Kemik iliği blast oranı değerlendirilir.
• Genetik analizler ve diğer testlerle hastalığın genetik özellikleri belirlenir.
• Tanı, hastanın lösemi türü, alt tipi ve genetik profilini içeren detaylı bir değerlendirme ile netleşir.

Bu tanı algoritması, hastalığın doğru bir şekilde belirlenmesi ve tedavi planının yapılabilmesi için birçok aşamadan oluşur. Hematologlar ve onkologlar, hastanın durumunu en iyi şekilde değerlendirmek ve uygun tedavi stratejilerini belirlemek için bu aşamaları dikkatlice uygularlar.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) alt tipleri ve sınıflandırılması

Akut lenfoblastik lösemi (ALL), lenfoblast adı verilen lösemi hücrelerinin yüzey antijenlerine göre iki immunolojik alt tip ve genetik özelliklere göre de farklı alt tiplere ayrılabilir:

B hücreli akut lenfoblastik lösemi (B-ALL):

• Bu alt tip, lösemi hücrelerinin yüzey antijenlerine (immunofenotip) göre B hücrelerine benzer özellikler taşımasından kaynaklanır.
• B-ALL, çocukluk çağında ve erişkinlerde en sık görülen alt tiptir.
• Subtiplemeler genellikle hücresel ve genetik özelliklere dayanarak yapılır.

T hücreli akut lenfoblastik lösemi (T-ALL):

• Bu alt tip, lösemi hücrelerinin yüzey antijenlerine göre T hücrelerine benzer özellikler göstermesinden kaynaklanır.
• B-ALL’e kıyasla daha nadir görülür, ancak çocuklarda ve genç erişkinlerde ortaya çıkabilir.
• T hücreli lösemiler genellikle daha agresif seyreder ve farklı genetik değişikliklere sahip olabilir.

Genetik alt tipler:

• B-ALL ve T-ALL, genetik alt tiplere ayrılabilir.
• Örneğin, Philadelphia kromozomu pozitif (Ph+) ALL, MLL gen translokasyonu gibi genetik değişikliklere sahip alt tipler vardır.
• Genetik analizler, hastanın lösemisinin alt tipini ve prognozunu belirlemekte önemli bir rol oynar.

Subtiplemeler:

• B-ALL ve T-ALL içindeki farklı subtiplemeler, hücresel özelliklere, genetik mutasyonlara ve hücre yüzey antijenlerine dayanır.
• Bu subtipler, hastalığın daha iyi anlaşılmasına ve tedavi planının belirlenmesine yardımcı olabilir.

Bu sınıflandırma, akut lenfoblastik löseminin heterojen doğasını yansıtarak tedavi stratejilerinin kişiselleştirilmesine ve hastaların prognozlarının daha etkili bir şekilde değerlendirilmesine olanak tanır.

Akut lenfoblastik lösemi (ALL) tedavisi ve yaklaşımları

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) tedavisi, hastanın durumuna bağlı olarak bir dizi aşamayı içerir ve multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tedavi süreci genellikle şu aşamalardan oluşur:

• Remisyon indüksiyon tedavisi: Bu aşama, hastalığı remisyona sokmak için uygulanan tedaviyi içerir. Kemoterapi, akıllı ilaçlar ve bazen steroidler kullanılabilir. Bu süreç, kemik iliğindeki lösemi hücrelerini hedef oranın altına düşürmeyi amaçlar. Kemik iliğindeki normal hücrelerin yeniden oluşması genellikle yaklaşık bir ay sürebilir.
• Santral sinir sistemi koruyucu tedavi: ALL, santral sinir sistemini de etkileyebilir. Bu nedenle, hastada santral sinir sistemine yayılma riski olan bir durum varsa, kemoterapi veya kranyal radyoterapi gibi yöntemler kullanılabilir.
• Konsolidasyon tedavisi: Remisyon elde edildikten sonra, lösemi hücrelerini daha da azaltmak ve remisyonu sürdürmek amacıyla konsolidasyon tedavisi uygulanır. Bu tedavi, genellikle kemoterapi ve bazen kök hücre nakli içerebilir.
• İdame tedavisi: İdame tedavisi, düşük riskli gruplardaki hastalara uygulanan bir aşamadır. Konsolidasyon tedavisi tamamlandıktan sonra, hastalar genellikle ağızdan alınan ilaçlar ve aylık damardan uygulanan kemoterapi ilaçlarıyla tedavi edilir. Bu aşama genellikle 2 yıl sürebilir.
• Minimal kalıntı hastalık takibi: Tedavi sonrasında, hastalığın geri dönüşünü önlemek ve minimal kalıntı hastalığı kontrol altında tutmak için düzenli takip ve testler gereklidir.

Tedavi süreci hastanın genel sağlık durumuna, löseminin tipine ve evresine bağlı olarak değişebilir. Her hasta için en uygun tedavi planı, bir hematolog veya onkolog tarafından belirlenmelidir. Tedavi sürecinde hasta ve yakınlarıyla iletişim ve destek önemlidir ve bu süreç boyunca yaşanabilecek yan etkilerle başa çıkabilmek için sağlık ekibiyle iş birliği önemlidir.

Akut lenfoblastik lösemide yaşam süreleri nasıldır?

Akut Lenfoblastik Lösemi (ALL) hastalarının yaşam süreleri birçok faktöre bağlı olarak değişmektedir. Hastanın yaşına, hastalığın risk grubuna, ALL alt tipine, tedaviye yanıtına ve nakil yapılıp yapılamamasına bağlı olarak sağkalım oranları farklılık gösterir.

Yapılan çalışmalarda, 5 yıllık sağkalım oranları genellikle %20 ile %65 arasında değişmektedir. Bu oranlar, hastaların tedaviye ne kadar iyi yanıt verdiklerine, minimal kalıntı hastalığın varlığına ve diğer faktörlere bağlı olarak değişebilir.

5 yıl boyunca hastalığı tekrarlamayan ALL hastalarında genellikle tam şifa sağlandığı kabul edilmektedir. Ancak, bu süreçteki başarı, hastalığın spesifik özelliklerine ve tedaviye verilen yanıta bağlı olarak değişkenlik gösterebilir.

Tedavi sürecinde hastaların düzenli takip edilmesi ve tedavi sonrası yaşam kalitesini artırmak için destekleyici tedavilere odaklanılması önemlidir. Ayrıca, tedavi sonrası takip süreci, hastalığın geri dönüşünü izlemek ve olası komplikasyonları erken teşhis etmek amacıyla düzenli kontrolleri içermelidir. Bu nedenle, her hasta için bireysel bir tedavi planı oluşturmak ve tedavi sürecinde hasta ve ailesine destek sağlamak önemlidir.