Kas hareketleri, karmaşık bir sistem tarafından kontrol edilir; bu sistem bazı kasların kasılmasına izin verirken diğerlerinin gevşemesini sağlar. Ancak, merkezi sinir sistemindeki sinirlerin hasar görmesi, bu düzeni bozabilir. Sonuç olarak, birçok kas aynı anda kasılabilir. Spastisite olarak adlandırılan bu durum; serebral palsi, travmatik beyin hasarı, felç, omurilik yaralanması, Multipl skleroz ve beyin/omurilik hastalıkları gibi bir dizi durumda ortaya çıkabilir. Genellikle bacaklarda görülse de, vücudun diğer bölgelerinde de olabilir. Spastisite genellikle, kas hareketini kontrol eden sinir yollarındaki hasardan kaynaklanır. Omurilik yaralanması, Multipl skleroz, serebral palsi, felç, beyin veya kafa travması gibi durumlar yol açabilir. Dünya genelinde, serebral palsili kişilerin yaklaşık %80’i ve Multipl sklerozu olanların da %80’i dahil olmak üzere 12 milyondan fazla insan spastisiteden etkilenmektedir. Tedavisinde, ekip yaklaşımı önemlidir ve egzersiz, fizik tedavi, ilaç tedavisi veya cerrahi gerekebilir.
Spastisite Belirtileri Nelerdir?
Belirtileri arasında artan kas tonusu (hipertonisite), hızlı kas kasılmaları (klonus), aşırı refleksler, kas spazmları, bacakların istemsiz çaprazlanması (makaslama), sabit eklemler (kontraktürler), sürekli kas sertliği, spazmlar ve ağrılı istemsiz kasılmalar, ağrı veya rahatsızlık, azalan işlevsellik, bakım ve hijyen sorunları, anormal duruş yer alır. Hafif kas sertliğinden şiddetli, ağrılı ve kontrol edilemeyen kas spazmlarına kadar değişen kemik ve eklem deformitelerine yol açabilir. Çocuklarda ise büyüme sorunlarına, ağrılı ve deforme olmuş eklemlere ve sakatlığa neden olabilir.
Spastisite Nedenleri Nelerdir?
Spastisitenin nedenleri arasında beyin, omurilik veya motor sinirlerdeki hasar yer alır. Ülkemizde spastisitenin ana nedenlerinden biri, bebeklerin doğum sırasında çeşitli nedenlerle oksijensiz kalmasıdır. Ayrıca şu nörolojik rahatsızlıklar da bu duruma yol açabilir:
- Serebral palsi (SP)
- Multipl skleroz (MS)
- Felç
- Travmatik beyin veya omurilik yaralanması
- Travmatik beyin hasarı
- Amyotrofik lateral skleroz (ALS)
- Kalıtsal spastik paraplejiler
- Adrenolökodistrofi (ALD)
- Fenilketonüri
- Krabbe hastalığı
Beyin veya omuriliği etkileyen birçok hastalık, buna neden olabilir.
Nasıl Teşhis Edilir?
Spastisite tanısı hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilen bir durumdur. Tanı genellikle nörolojik muayeneyle konulur. Hastalık öyküsü, fizik muayene bulguları ve sinir sistemi görüntüleme yöntemlerinden elde edilen bilgiler, tanının temelini oluşturur. Bu süreçte, uzman bir doktor tarafından oturma, kalkma, yürüme, vücut duruşu, derin tendon refleksleri ve kas gerginliği gibi faktörler fiziksel muayene ile değerlendirilir.
Tedavisi Nasıldır?
Spastisite tedavisi genellikle bireye özgüdür; her hastada problemli kaslar farklı bölgelerde ve farklı şekillerde görülebilir. Bu nedenle, en etkili yaklaşım genellikle kişiye özel bir tedavi planının oluşturulmasıdır. Spastisite, ağrıya neden olduğunda, günlük yaşam aktivitelerini veya uyku kalitesini engellediğinde tedavi edilir. Tedavi süreci, hastanın ihtiyaçları, tercihleri ve hedeflerine göre değişir. Rahatlık, hareketlilik ve bağımsızlık sağlamak için tedavi edilmesi önemlidir, aksi takdirde ağrı, kalıcı eklem deformiteleri, idrar yolu enfeksiyonları, kronik kabızlık ve bası yaralarına yol açabilir.
Tedavinin amaçları arasında kasları mümkün olduğunca gevşetmek, ağrıyı ve sertliği azaltmak, optimal uzunluktaki kas büyümesini teşvik etmek, yürüme ve bağımsızlığı geliştirmek yer alır. Bir multidisipliner ekip, hangi tedavi kombinasyonunun en uygun olduğunu belirlemek için birlikte çalışır. Bu ekip, doktorlar, hemşireler, doktor asistanları, terapistler ve çocuk uzmanlarını içerebilir.
Fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamaları, kas esnekliğini, hareket aralığını, koordinasyonu ve gücü artırmaya yardımcı olur. Egzersiz programları, düzenli ve doğru şekilde yapıldığında şikayetlerin hafiflemesine yardımcı olabilir. Terapötik sıcak-soğuk uygulamalar, elektriksel stimülasyon ve biofeedback tedavisi gibi teknikler de tedavi programına dahil edilebilir. Fizik tedavi ve rehabilitasyon, günlük görevleri yerine getirme yeteneğini artırarak bireyin mümkün olduğunca bağımsız yaşamasını sağlar.
İlaç tedavisi, tek başına veya kombinasyon halinde kullanılabilir. Uzman doktor, hastanın durumuna uygun ve yan etkileri en aza indiren bir tedavi planı oluşturur. Bazı durumlarda cerrahi müdahaleler de gerekebilir. Cerrahi yöntemlerde, spastik kasların karşıtı olarak alçılar veya ateller uygulanarak cerrahi sabitleme hedeflenir.
Zararları Nelerdir?
Spastisitenin zararları, hastaların günlük yaşamda fonksiyonel ve psikososyal açıdan kısıtlanmasına yol açar. Bu durum, depresyon ve anksiyete gibi sorunlara neden olabilir. Vücutta meydana gelen şekil bozuklukları, hastalar için sosyal olarak olumsuz sonuçlar doğurabilir. Kaslardaki kasılmalar nedeniyle günlük aktivitelerde kısıtlamalar yaşanabilir ve bazen kişisel bakım faaliyetleri için yardımcıya ihtiyaç duyulabilir. Bu durum hem hastanın hem de yakınlarının yaşamını olumsuz etkileyebilir.
Ayak ve ayak parmaklarındaki spastisite, yere basmayı ve adım atmayı zorlaştırarak dengenin bozulmasına, düşme riskinin artmasına, ayakta nasırlaşmaya ve ayakkabı kullanımının zorlaşmasına neden olabilir. Omuz, dirsek ve el bileği kaslarındaki ise hastayı günlük yaşamında tamamen bağımlı hale getirebilir, kişisel bakımını yapamaz hale gelerek başkalarının yardımına ihtiyaç duyabilir.
Nasıl Anlaşılır?
Spastisite genellikle bir dizi belirti ve semptomla tanımlanır. Bu belirtiler arasında:
- Artan kas tonusu: Kaslar normalden daha gergin veya sıkı hissedilebilir.
- Kas spazmları: Ani ve istemsiz kas kasılmaları olabilir.
- Hareket kısıtlılığı: Kas sertliği veya kasılmaları nedeniyle normal hareket aralığı sınırlanabilir.
- Kas zayıflığı: Kaslar normal şekilde güçlü olmayabilir veya normal güç uygulandığında zorlanabilir.
- Derin tendon reflekslerinde artış: Doktor, bir kişinin reflekslerini test ederek değerlendirebilir. Normalden daha hızlı veya daha güçlü refleks tepkileri, spastisiteye işaret edebilir.
- Hareketlerde kaba veya düzensizlik: Hareketler sırasında kontrol eksikliği veya koordinasyon sorunları görülebilir.
- Makaslama (bacakların istemsiz çaprazlanması): Bacakların birbirine geçmesi veya çaprazlanması, yürüme sırasında görülebilir.
- Anormal duruş: Kişinin normal duruşunda veya hareketlerinde belirgin bir değişiklik olabilir.
Bu belirtilerden herhangi biri veya birkaçı bir kişide görülebilir. Tanı, bir doktor veya uzman tarafından yapılan fiziksel muayene ve belirli testlerle konulur.
Kimlerde Görülür?
Çeşitli nedenlerle sinir sisteminde hasar meydana geldiğinde ortaya çıkabilir. Dolayısıyla, spastisite birçok farklı durum veya hastalıkla ilişkilidir. Genellikle şu durumlarda görülür:
- Serebral Palsi (SP): Serebral palsi, genellikle doğum sırasında veya erken çocukluk döneminde oluşan bir beyin hasarı sonucunda ortaya çıkar. SP’li birçok insan spastisiteye sahiptir.
- Multipl Skleroz (MS): Multipl skleroz, vücudun bağışıklık sistemi tarafından kendi sinir liflerine saldırması sonucunda sinir hasarına yol açan bir otoimmün hastalıktır. MS’li bazı kişilerde gelişebilir.
- Felç: Felç, beyin veya omurilikteki kan damarlarının tıkanması veya yırtılması sonucu oluşan bir durumdur. Felç geçiren bazı kişilerde meydana gelebilir.
- Omurilik yaralanmaları: Omurilik yaralanmaları, omuriliğin kısmen veya tamamen zarar gördüğü durumlardır. Bu tür yaralanmalar neden olabilir.
- Beyin veya kafa travması: Beyin veya kafa travmaları, kafa içindeki dokuların zarar görmesine neden olabilir ve sonuç olarak spastisite gelişebilir.
- Amyotrofik lateral skleroz (ALS): ALS, sinir hücrelerinin zamanla hasar görmesine neden olan ilerleyici bir nörolojik hastalıktır. Bazı ALS vakalarında görülebilir.
- Diğer nörolojik hastalıklar: Adrenolökodistrofi, fenilketonüri, Krabbe hastalığı gibi diğer nörolojik hastalıklarla da ilişkilendirilebilir.
Bu durumlar ve hastalıklar spastisitenin yaygın nedenlerindendir, ancak liste bu durumlarla sınırlı değildir. Her bireyin durumu farklı olabilir ve spastisite başka faktörlerle de ilişkilendirilebilir. Bu nedenle herkesi etkileyebilir.
Spastisite İlerler mi?
Spastisitenin ilerleyip ilerlemediği, temelinde yatan nedenlere, kişinin genel sağlık durumuna ve tedaviye verilen cevaba bağlı olarak değişebilir. Bazı durumlarda, spastisite zamanla ilerleyebilirken, diğer durumlarda sabit kalabilir veya hafifleyebilir.
Örneğin, ilerleyici bir nörolojik hastalık olan ALS gibi durumlarda spastisite genellikle zamanla kötüleşebilir. Bununla birlikte, diğer durumlarda, spastisiteyi yönetmek için alınan tedbirler veya rehabilitasyon programlarıyla semptomların ilerlemesi yavaşlatılabilir veya kontrol altına alınabilir.
Bu nedenle, spastisiteye sahip bireylerin durumları, bireye özeldir ve farklılık gösterebilir. Tedavinin etkinliği, spastisitenin ilerlemesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir.
