Meslek hastalığı

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. maddesi, meslek hastalıklarını şu şekilde tanımlar: “Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden kaynaklanan tekrarlayan sebepler veya işin yürütüm koşulları nedeniyle meydana gelen geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal engellilik durumlarını ifade eder.” Bu tanım, bir hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilebilmesi için hastalığın işin özelliklerinden kaynaklanması gerektiğini belirtir. Başka bir deyişle, hastalık ile yapılan iş arasında neden-sonuç ilişkisi bulunması, hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilmesinin temel kriterlerinden biridir.

Meslek hastalıklarının nedenleri

Meslek hastalıklarının çeşitli neden faktörleri bulunmaktadır. Ana nedenleri aşağıda sıralanmıştır:

• Kimyasal etkenler: İş yerlerinde en yaygın risk faktörleri kimyasal maddelere maruziyettir. Çözücü maddeler, gazlar, asitler, pestisitler ve ağır metaller gibi kimyasallar iş yerindeki risk faktörlerindendir.
• Fiziksel etkenler: Gürültü, titreşim, yüksek sıcaklık, düşük nem seviyeleri, yetersiz aydınlatma gibi iş yeri koşullarının elverişsiz olması, zaman içinde çalışanlarda çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.
• Biyolojik etkenler: Bu gruptaki meslek hastalıkları, genellikle iş yerindeki virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitler gibi biyolojik etkenlere maruziyet sonucunda ortaya çıkar. Örneğin, çiftçiler, kasaplar, veterinerler ve besiciler gibi meslek gruplarında daha sık görülen bruselloz, tüberküloz, şarbon, Kırım Kongo Kanamalı Ateşi ve salmonelloz gibi hastalıklar bu kategoriye girer. Ayrıca sağlık çalışanları da Hepatit B, AIDS ve kızamıkçık gibi hastalıklara karşı yüksek risk altındadır.
• Tozlar: Kimyasal tozlar (örneğin, pamuk tozu, demir tozu, kömür tozu) ve biyolojik tozlar (örneğin, keten tozu, şeker kamışı tozu) da meslek hastalıklarının nedenleri arasında yer alır. Bu tozlar, solunum yoluyla vücuda girdiğinde çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir.

Meslek hastalıkları grupları

Meslek hastalıkları, etkiledikleri bölgelere ve nedenlere göre farklı gruplara ayrılır. Türkiye’de meslek hastalıkları, neden faktörleri ve etkilediği organlara göre sınıflandırılır. Bu sınıflandırmaya göre meslek hastalıkları aşağıdaki 5 gruba ayrılır:

• A Grubu meslek hastalıkları (Kimyasal kaynaklı meslek hastalıkları): Kimyasal faktörlere bağlı hastalıklar bu grupta önemli bir yer tutar. Bu hastalıklara örnek olarak silikoz, asbestoz, bronşit gibi akciğer hastalıkları, cilt hastalıkları ve kurşun zehirlenmesi sonucu oluşan nörolojik sorunlar verilebilir. Ayrıca kimyasal ajanlarla ilişkili olarak akciğer kanseri riski de artar.
• B Grubu meslek hastalıkları (Mesleki cilt hastalıkları): İş yerinde maruz kalınan etmenler sonucu ortaya çıkan cilt hastalıkları genellikle mesleki dermatoz olarak adlandırılır. Mesleki hastalıkların %30-40’ını cilt hastalıkları oluşturur. Fiziksel etmenler (sıcaklık, soğukluk, nem, radyasyon), kimyasallar (solventler, krom, boya), biyolojik ajanlar (virüsler, bakteriler) ve mekanik etmenler (basınç, travma) cilt hastalıklarına yol açabilir. Kontakt dermatit, kıl kökü iltihabı, cilt kanseri ve kimyasal yanıklar bu grupta sıkça görülen hastalıklardır.
• C Grubu meslek hastalıkları (Mesleki solunum sistemi hastalıkları): Solunum sistemi hastalıkları da önemli bir grup oluşturur. Tozlu ortamlarda çalışanlar özellikle solunum yoluyla hastalık riski taşırlar. Silika tozuna bağlı silikozis, kömür tozuyla ilişkili kömür işçisi pnömokonyozu, asbest tozunun neden olduğu asbestozis gibi hastalıklar bu grupta yer alır. Pamuk tozuna bağlı bizinosis gibi hastalıklar da görülebilir.

D Grubu meslek hastalıkları (Mesleki bulaşıcı hastalıklar): İş yerinde mikroorganizmalara maruz kalmanın sonucu olarak gelişen bulaşıcı hastalıklar D grubunda yer alır. Özellikle sağlık çalışanları Hepatit B, AIDS, tüberküloz ve şarbon gibi hastalıklara karşı risk altındadır.

E Grubu meslek hastalıkları (Fiziksel etkenlere bağlı meslek hastalıkları): Çalışma ortamının fiziksel özelliklerinin (nem, sıcaklık, basınç, aydınlatma) sağlığa etkileri olabilir. Örneğin, gürültülü bir ortamda çalışmak zamanla işitme problemlerine neden olabilir.

Bunlar dışında, ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) meslek hastalıklarının nedenleri arasında işten keyif almamak, mobbing (psikolojik baskı), iş arkadaşlarıyla anlaşmazlık gibi psikolojik faktörlerin de etkisi olduğuna dikkat çeker.

Meslek hastalığının özellikleri

Günümüzde “meslek hastalığı” ve “işe bağlı hastalık” kavramları sıkça karıştırılır. Meslek hastalığı özelliklerini anlamak, bu iki terim arasındaki farkı anlamak için yardımcı olabilir. Meslek hastalıkları, çalışma ortamında uzun süreli risk faktörlerine maruz kalmanın sonucunda gelişir ve genellikle belirli bir meslek grubundaki bireyleri etkiler. Diğer yandan baş ağrısı, stres, görme sorunları gibi işe bağlı hastalıklar, toplumun genelinde de ortaya çıkabilir.

Ayrıca, meslek hastalıklarının önemli özellikleri şunlardır:

• Uzun süreli maruziyet: Meslek hastalıkları, iş yerinde uzun süreli risk faktörlerine maruziyetin bir sonucu olarak meydana gelir. Bu faktörler, belli bir meslek grubunun çalışanları için daha yüksek risk taşıyabilir.
• Meslek grubunu etkileme: Meslek hastalıkları genellikle belirli bir meslek grubundaki bireyleri etkiler. Örneğin, kimyasal maddelere maruz kalan işçiler, solunum yoluyla hastalıklara yatkın olabilir.
• Genel işle ilgili hastalıklar: Baş ağrısı, stres ve görme sorunları gibi işe bağlı hastalıklar, genel olarak toplumun diğer kesimlerinde de görülebilir. Bu tür hastalıklar, sadece belirli bir meslek grubuyla sınırlı değildir.
• Tekrarlayan maruziyet: Meslek hastalıkları, risk faktörlerine sürekli tekrarlayan maruziyet sonucu ortaya çıkabilir. Uzun dönemli maruziyet, hastalığın gelişimi üzerinde etkili olabilir.
• Belirsiz başlangıç: Hastalığın ne zaman başladığı kesin olarak bilinmeyebilir. Uzun süreli maruziyetin sonucu olarak hastalık belirtileri yavaşça ortaya çıkabilir.

Bu özellikler, meslek hastalıklarının tanımını ve özelliklerini açıklamada yardımcı olur.

Meslek hastalıklarından korunma yolları

İş yerlerinde, mesleki hastalıklardan korunmak için çeşitli önlemler almak mümkündür. Bu bağlamda şu adımlar önemlidir:

• Risk faktörünün azaltılması: Öncelikle iş yerindeki risk faktörlerini mümkünse ortadan kaldırmak önemlidir. Eğer tamamen ortadan kaldırılamıyorsa, riski minimize edecek önlemler alınmalıdır.
• Kişisel koruyucu ekipmanlar: Risk faktörleriyle başa çıkmak için kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır. Çalışanlar, maske, eldiven, gözlük, kulak koruyucu gibi ekipmanları kullanarak kendilerini koruyabilirler.
• İşyeri düzenlemeleri: İş yerinde uygun havalandırma sistemleri, su ile ıslatma gibi düzenlemeler yapmak, toza bağlı mesleki hastalık riskini azaltabilir.
• Düzenli doktor kontrolleri: Meslek hastalıkları, uzun süreli ve tekrarlayan maruziyet sonucu geliştiği için ne zaman başladığını tam olarak bilmek zor olabilir. Ancak düzenli doktor kontrolleri ile hastalığın erken dönemde teşhis edilmesi mümkündür.
• Eğitim ve farkındalık: Çalışanlara risk faktörlerinin farkında olmaları, koruyucu önlemleri nasıl alacaklarını bilmeleri ve iş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim vermek önemlidir.

Cilt hastalıkları riski taşıyan meslekler:

Dermatoloji hastalıkları, bazı meslek grupları için özellikle risk teşkil edebilir. Ayrıca meslek stresi, dermatolojik sorunların ortaya çıkmasına neden olabilir. Aşağıda, cilt hastalıkları açısından risk taşıyan bazı meslek gruplarına örnekler verilmiştir:

• İş Adamları
• Üst Düzey Yöneticiler
• Bankacılar
• Borsacılar
• Medya Mensupları
• Mimarlar
• Mühendisler
• Öğretmenler
• Doktorlar

Bu meslek gruplarında çalışanlar, iş stresi nedeniyle çeşitli deri problemleri ile karşılaşabilirler. Stresli çalışma koşulları, sedef hastalığı, saçkıran, kurdeşen, gül hastalığı, alerjik deri hastalıkları ve egzamalar gibi cilt sorunlarının ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir.

Stresli mesleklerde çalışanlar arasında varis riski de yüksektir. Özellikle ayakta uzun süre kalmayı gerektiren mesleklerde, toplardamarların genişlemesi sonucu varisler meydana gelebilir. Öğretmenler, gazeteciler gibi mesleklerde bu tür sorunlar daha sık görülebilir. Varisler tedavi edilmezse, ağrılara, iyileşmeyen yaralara ve kronikleşmiş durumlara yol açabilir.

Bu meslek gruplarında çalışan bireylerin cilt sağlığına özen göstermeleri, stres yönetimi konusunda çaba göstermeleri ve iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini takip etmeleri önemlidir.