Omurilik yaralanması rehabilitasyonu, genellikle multidisipliner bir yaklaşımla yürütülür ve rehabilitasyon ekibinde doktorlar, fizyoterapistler, ergoterapistler, konuşma terapistleri, psikologlar, sosyal hizmet uzmanları ve diğer sağlık profesyonelleri yer alır. Bu ekip, hastanın bireysel ihtiyaçlarına göre kişiye özel bir rehabilitasyon planı oluşturur.
Omurilik Nedir?
Omurilik, omurgalı hayvanların merkezi sinir sisteminin bir parçası olan bir yapıdır. Omurilik, beyinden başlayarak omurga içerisinde uzanan ve vücudun geri kalanına sinir lifleri gönderen bir dizi sinir demetinden oluşur.
Omurilik Yaralanması Nedenleri
- Travma: Araç kazaları, düşmeler, spor yaralanmaları, iş kazaları ve şiddet gibi travmatik olaylar omurilik yaralanmalarına neden olabilir. Bu tür travmalar genellikle omuriliği doğrudan etkileyen bir darbe veya baskı sonucunda meydana gelir.
- Düşme: Yüksekten düşme, özellikle kafa veya sırt bölgesine ciddi bir darbe alındığında omurilik yaralanmasına yol açabilir.
- Spinal kırıklar: Omurga kırıkları, omuriliği etkileyen bir diğer önemli neden olabilir. Kaza, düşme veya osteoporoz gibi kemik hastalıkları nedeniyle omurga kemiklerinin kırılması, omurilik yaralanmasına neden olabilir.
- Hastalıklar: Omurilik yaralanmalarının bazı nedenleri arasında kanser, tümörler, omurilik iltihaplanması (miyelit) ve spinal arteriovenöz malformasyonlar gibi hastalıklar bulunur. Bu durumlar, omuriliğin işlevini etkileyebilir ve yaralanmalara yol açabilir.
- İnme: İnme, beyin damarlarının tıkanması veya kanaması sonucu oluşan bir durumdur. İnme, omuriliği etkileyen kan akışı sorunlarına neden olabilir ve omurilik yaralanmasına yol açabilir.
- İltihaplanma ve enfeksiyonlar: Omurilik çevresindeki iltihaplanma veya enfeksiyonlar, omurilik yaralanmalarına yol açabilir. Bu durumlar omuriliği sıkıştırabilir, iltihaplayabilir veya hasara neden olabilir.
Omurilik yaralanması sonrası görülen klinik tablo
Omurilik yaralanmasının sonucunda ortaya çıkan klinik tablo, yaralanmanın şiddetine, omurilik hasarının yeri ve düzeyine bağlı olarak değişebilir. Omurilik yaralanması sonrası görülen bazı yaygın klinik bulgular:
Felç (Parapleji veya Tetrapleji): Omurilik yaralanması sonucunda felç oluşabilir. Parapleji, omurilik yaralanması nedeniyle vücudun alt kısmının felç olması durumudur, yani bel veya bacaklarda hissizlik veya hareket kaybı meydana gelir. Tetrapleji ise boyun seviyesindeki omurilik yaralanmalarında görülen felç durumudur ve vücudun tüm dört uzvunun etkilendiği hareket ve his kaybını içerir.
- Duyusal değişiklikler: Omurilik yaralanması sonrasında, his kaybı veya hislerde değişiklikler ortaya çıkabilir. Bu, dokunma, basınç, sıcaklık veya ağrı gibi duyusal uyarılara karşı azalmış veya anormal tepkilere neden olabilir.
- İdrar ve bağırsak sorunları: Omurilik yaralanması sonucunda idrar ve bağırsak fonksiyonlarında sorunlar ortaya çıkabilir. İdrar yapma kontrolünün kaybedilmesi (inkontinans) veya idrar yapma güçlüğü (disüri) görülebilir. Bağırsak hareketlerinin kontrolünün kaybedilmesi (inkontinans) veya bağırsak hareketlerinin düzensizliği de sık görülen durumlardır.
- Solunum problemleri: Omurilik yaralanması, solunum kaslarını etkileyebilir ve solunum problemlerine yol açabilir. Bu, solunum güçlüğü, solunumun zorlaştığı veya solunum kaslarının tamamen felç olduğu durumları içerebilir.
- Kas gücü kaybı: Omurilik yaralanması sonucunda, yaralanmanın düzeyine bağlı olarak kas gücü kaybı veya zayıflığı görülebilir. Bu, yürüme yeteneğinin kaybedilmesine veya kol ve bacak kaslarının kontrolünde zorluklara yol açabilir.
- Dolaşım sorunları: Omurilik yaralanması, dolaşım sorunlarına neden olabilir. Bu, kan basıncında düşme, kan pıhtılaşması problemleri ve bacaklarda şişme gibi belirtilere yol açabilir.
Omurilik yaralanmaları sonucunda ortaya çıkan felç türleri
- Parapleji: Parapleji, omurilik yaralanmasının neden olduğu felcin bir türüdür. Parapleji, bel veya bacak seviyesindeki omurilik yaralanmaları sonucunda ortaya çıkar. Bu durumda, vücudun alt kısmı (bel, kalça, bacaklar) felç olur ve hissizlik veya hareket kaybı meydana gelir. Felç olan kişi genellikle alt ekstremitelerini hareket ettiremez, ancak üst beden hareketleri normaldir.
- Tetrapleji (Kuadripleji): Tetrapleji, omurilik yaralanmasının neden olduğu felcin diğer bir türüdür. Tetrapleji, boyun (servikal) seviyesindeki omurilik yaralanmalarında ortaya çıkar. Bu durumda, felç tüm dört uzvu etkiler ve üst ve alt ekstremitelerin tamamında hissizlik veya hareket kaybı görülür. Bu nedenle, tetraplejik bir kişi genellikle elleri, kol ve bacakları kontrol edemez ve bu bölgelerde ciddi fonksiyon kaybı yaşar.
Parapleji ve tetrapleji, omurilik yaralanmasının yerine ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. Yaralanmanın düzeyi ne kadar yüksekse, felcin etkilediği vücut bölgeleri o kadar geniş olur. Bu durum, kişinin hareket yeteneğini, hislerini ve günlük yaşam aktivitelerini önemli ölçüde etkileyebilir. Tedavi ve rehabilitasyon, bu tür felçlerin yönetimi için önemli bir rol oynar ve kişinin bağımsızlık ve yaşam kalitesini artırmayı hedefler.
- Tam omurilik yaralanması: Tam omurilik yaralanması, omuriliğin tam bir kesinti veya hasar aldığı durumu ifade eder. Bu durumda, omurilik hasarı yaralanma seviyesinin altında herhangi bir his veya kas fonksiyonunu etkilemektedir. Felç, hissizlik ve kas gücü kaybı genellikle yaralanmanın olduğu seviyenin altındaki tüm vücut bölgelerini etkiler. Yani, felç olan kişi hissetmez ve etkilenen bölgelerde herhangi bir kas kontrolüne sahip değildir.
- Kısmi (İnkomplet) omurilik yaralanması: Kısmi omurilik yaralanması, omurilik hasarının kısmi olduğu durumu ifade eder. Bu durumda, omurilik hasarı yaralanma seviyesinin altındaki bazı his veya kas fonksiyonlarını etkileyebilir. İnkomplet yaralanmalar, genellikle bir kısmi felç veya kısmi his kaybı ile sonuçlanır. Yaralanmanın şiddeti ve yeri, etkilenen fonksiyonları ve semptomları belirler. Örneğin, bir kişi bel seviyesinde inkomplet bir omurilik yaralanması geçirmişse, alt ekstremitelerde kısmi felç veya his kaybı olabilir, ancak üst beden fonksiyonları normal olabilir.
Kısmi omurilik yaralanmaları, tam omurilik yaralanmalarına göre daha geniş bir yelpazede semptomlara ve işlevsel sonuçlara sahip olabilir. İnkomplet yaralanmalar, kişinin bir miktar fonksiyonel iyileşme ve rehabilitasyon potansiyeline sahip olabileceği anlamına gelirken, tam omurilik yaralanmalarında genellikle kalıcı felç ve fonksiyonel kayıplar meydana gelebilir.
Hastalarda oluşabilecek problemler
- Felç: Omurilik yaralanmasının en ciddi sonuçlarından biri felçtir. Felç, omurilik yaralanması seviyesine ve türüne bağlı olarak parapleji (bel ve bacak felci) veya tetrapleji (tüm dört uzuvun felci) şeklinde ortaya çıkabilir. Felç, etkilenen vücut bölgelerinde hareket kaybı ve kas zayıflığına neden olur.
- Duyusal değişiklikler: Omurilik yaralanması sonucunda his kaybı veya duyusal değişiklikler ortaya çıkabilir. Bu, dokunma, basınç, sıcaklık veya ağrı gibi duyusal uyarılara karşı azalmış veya anormal tepkilere yol açabilir.
- İdrar ve bağırsak sorunları: Omurilik yaralanması, idrar ve bağırsak fonksiyonlarında sorunlara yol açabilir. İdrar kontrolünün kaybedilmesi (inkontinans), idrar yapma güçlüğü (disüri) veya bağırsak hareketlerinin düzensizliği ve kontrolünün kaybedilmesi (inkontinans) görülebilir.
- Solunum problemleri: Omurilik yaralanması, solunum kaslarını etkileyebilir ve solunum problemlerine neden olabilir. Bu, solunum güçlüğü, solunumun zorlaştığı veya solunum kaslarının felç olduğu durumları içerebilir.
- Dolaşım sorunları: Omurilik yaralanması, dolaşım sorunlarına yol açabilir. Bunlar, düşük kan basıncı, dolaşımın bozulması ve kan pıhtılaşması problemleri gibi sorunları içerebilir. Ayrıca bacaklarda şişme ve yara iyileşmesinde zorluklar da görülebilir.
- Kas iskelet sorunları: Omurilik yaralanması, kas ve iskelet sistemi sorunlarına yol açabilir. Bu, kas atrofisi (kas kaybı), kontraktürler (kasların sertleşmesi ve kısalması), osteoporoz (kemik yoğunluğunun azalması) ve bası yaraları gibi sorunları içerebilir.
- Psikolojik etkiler: Omurilik yaralanması, hastalarda psikolojik etkiler ve duygusal zorluklar yaratabilir. Bunlar arasında depresyon, anksiyete, stres, öfke, sosyal izolasyon ve duygusal uyum sorunları bulunabilir.
Bu listedeki sorunlar, omurilik yaralanmasının yeri, şiddeti ve bireysel faktörlere göre değişebilir. Omurilik yaralanması tedavi ve rehabilitasyon gerektiren ciddi bir durumdur. Uzman sağlık ekibi tarafından sağlanan uygun bakım ve rehabilitasyon ile bu sorunların etkileri hafifletilebilir ve hastanın yaşam kalitesi artırılabilir.
Omurilik yaralanması sonrası kişiler rehabilitasyondan fayda görürler mi?
Evet, omurilik yaralanması olan bireyler, rehabilitasyon programlarından önemli ölçüde fayda görebilirler. Omurilik yaralanması rehabilitasyonu, hastanın bağımsızlık, fonksiyonel becerileri, yaşam kalitesi ve sosyal katılımını artırmayı hedefler.
Omurilik yaralanması rehabilitasyonu aşağıdaki alanlarda faydalar sağlayabilir:
- Fiziksel iyileşme
- Yürüme ve hareket becerileri
- İdrar ve bağırsak kontrolü
- Duyusal iyileşme
- Psikolojik destek
Omurilik yaralanması sonrası rehabilitasyon programı
Omurilik yaralanması sonrası rehabilitasyon programı, hastanın bireysel ihtiyaçlarına ve yaralanmanın seviyesine göre özelleştirilir. Rehabilitasyon programında aşağıdaki bileşenler ve faaliyetler yer alabilir:
Fizyoterapi: Fizyoterapi, kas gücünü artırmak, hareket kabiliyetini geliştirmek, dengeyi iyileştirmek ve yürüme becerilerini yeniden kazandırmak için kullanılan egzersizler ve tedavileri içerir. Fizyoterapistler, hastanın hareket yeteneklerini değerlendirir ve uygun egzersiz programlarını tasarlar.
Ergoterapi: Ergoterapi, günlük yaşam becerilerini (beslenme, giyinme, banyo gibi) yeniden kazandırmayı hedefler. Ergoterapistler, hastanın fonksiyonel bağımsızlığını artırmak için aktivite terapisi, adaptif cihazlar ve stratejiler kullanır.
Konuşma terapisi: Omurilik yaralanması sonucu ortaya çıkan yutma, konuşma veya dil bozuklukları gibi sorunlarla başa çıkmak için konuşma terapisi kullanılabilir. Konuşma terapistleri, bu alanlarda rehabilitasyon ve dil egzersizleri sağlar.
İdrar ve bağırsak eğitimi: İdrar ve bağırsak kontrolünün yeniden kazanılması için hastaya eğitim verilir. Bu, idrar torbasının boşaltılması, düzenli tuvalet alışkanlıkları ve bağırsak hareketlerinin düzenlenmesi üzerinde çalışmayı içerebilir.
Ağrı yönetimi: Omurilik yaralanması sonrası ortaya çıkabilecek ağrılarla başa çıkmak için ağrı yönetimi stratejileri kullanılır. Bunlar, ilaç tedavisi, fiziksel tedavi teknikleri, masaj, sıcak veya soğuk tedaviler gibi çeşitli yöntemleri içerebilir.
Psikolojik destek: Omurilik yaralanması sonrası psikolojik destek büyük önem taşır. Psikologlar veya sosyal hizmet uzmanları, hastanın duygusal uyumunu desteklemek, stresle başa çıkmak ve yaşam kalitesini iyileştirmek için danışmanlık ve destek sağlarlar.
Eğitim ve danışmanlık: Rehabilitasyon süreci sırasında hastaya ve ailesine omurilik yaralanması, bakım yöntemleri, güvenlik önlemleri, destek hizmetleri ve kaynaklar hakkında eğitim ve danışmanlık verilir.
