Sıtma

Sıtma, Plasmodium adı verilen bir parazitin neden olduğu bir enfeksiyon hastalığıdır. Bu hastalık, özellikle sivrisineklerin ısırmasıyla bulaşır. En sık görülen türler Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae ve Plasmodium ovale’dir.

Sıtma, tropikal ve subtropikal bölgelerde daha yaygın olarak görülür, çünkü sivrisineklerin üreme ortamlarında daha fazla bulunur. Hastalık, sivrisineğin paraziti insan kanına aktarmasıyla başlar. Parazit, insan vücudunda karaciğer hücrelerine yerleşir ve burada çoğalır. Daha sonra parazit, karaciğerden kana geçer ve kırmızı kan hücrelerine girer.

Sıtma Belirtileri Nelerdir?

Sıtma belirtileri genellikle enfeksiyon tipine bağlı olarak değişebilmektedir. Sıtma belirtileri arasında yaygın olarak görülen bazı bulgular şu şekildedir:

• Yüksek ateş: Sıtma, ateşin ani ve yüksek bir şekilde yükselmesine neden olabilir. Ateş genellikle 38 °C’nin üzerindedir.
• Titreme: Sıtmanın karakteristik bir belirtisi olan titreme, vücutta titreme ve ürpermeye neden olabilir. Titreme genellikle ateşin yükseldiği sırada ortaya çıkar.
• Terleme: Titreme döneminden sonra, vücutta yoğun terleme meydana gelebilir. Terleme, ateş düştükten sonra gerçekleşebilir.
• Baş ağrısı: Sıtma enfeksiyonu olan kişilerde şiddetli baş ağrıları görülebilir. Bu baş ağrıları genellikle sıtmanın diğer belirtileriyle birlikte ortaya çıkar.
• Kas ağrıları: Sıtma, vücuttaki kaslarda ağrı ve hassasiyet hissi oluşturabilir. Bu ağrılar bazen şiddetli olabilir.
• Yorgunluk ve halsizlik: Sıtma enfeksiyonu enerji seviyelerini düşürebilir ve kişilerde yoğun bir yorgunluk ve halsizlik hissi oluşturabilir.

Diğer sıtma belirtileri arasında iştah kaybı, mide bulantısı, kusma, karın ağrısı, ishal ve sarılık (bazı sıtma türlerinde) yer alabilir. Sıtma, zamanında tanı ve tedavi edilmezse ciddi komplikasyonlara yol açabilir, bu nedenle sıtma belirtileri olan bir kişiye bir sağlık uzmanıyla görüşmek önemlidir.

Sıtma Nedenleri Nelerdir?

Sıtma, Plasmodium adı verilen parazitlerin Anopheles sivrisineği tarafından insanlara bulaşmasıyla oluşan bir enfeksiyon hastalığıdır. Sıtma enfeksiyonunun başlıca nedenleri şunlardır:

• Anopheles sivrisineği: Sıtma, Anopheles sivrisineği tarafından bulaşan bir hastalıktır. Bu sivrisinekler, sıtma parazitini taşıdıkları zaman, insanlara kan emerek ve paraziti aktararak bulaştırırlar.
• Plasmodium paraziti: Sıtma, Plasmodium adı verilen bir grup parazitin neden olduğu bir enfeksiyondur. Beş farklı Plasmodium türü sıtmaya neden olabilir: Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium malariae, Plasmodium ovale ve Plasmodium knowlesi. Her bir tür farklı belirtiler ve şiddet düzeyi ile ilişkilidir.
• Bulaşma yolları: Sıtma, enfekte bir Anopheles sivrisineği tarafından ısırılarak veya sivrisinek tarafından bulaşmış kan transfüzyonu veya paylaşılan enfekte iğneler gibi yolla bulaşabilir. Ayrıca gebeler, enfekte kan taşıyan annelerden doğum sırasında sıtma paraziti alabilir ve bu durum da bebeğin sıtmaya yakalanma riskini artırır.
• Coğrafi faktörler: Sıtma, sıcak ve nemli iklimlerde daha yaygındır. Bu tür iklimler, Anopheles sivrisineği için uygun üreme alanları sağlayabilir ve sıtmanın yayılmasını kolaylaştırabilir. Ayrıca, yetersiz sağlık altyapısı, zayıf sıtma kontrol programları ve yetersiz ilaç erişimi gibi faktörler de sıtma yayılımını etkileyebilir.

Önemli bir not: Sıtma, insanlar arasında direkt temas veya öksürme/yayma yoluyla bulaşmaz. Sadece sıtmalı bir sivrisinek tarafından ısırıldığında veya bulaşmış kan transfüzyonu veya iğne paylaşımı gibi bulaşma yollarıyla geçer.

Sıtma Teşhisi Nasıl Konulur?

• Semptomların değerlendirilmesi: Sıtma şüphesi olan bir hastanın semptomları dikkatlice değerlendirilir. Yüksek ateş, titreme, terleme, baş ağrısı ve kas ağrıları gibi karakteristik semptomlar sıtmayı düşündürebilir. Hastanın semptomlarının süresi, sıklığı ve şiddeti de değerlendirilir.
• Klinik öykü: Hastanın seyahat öyküsü ve sıtma riski olan bölgelerde bulunma durumu sorgulanır. Sıtma, özellikle tropikal ve subtropikal bölgelerde yaygındır. Hastanın yakın zamanda böyle bir bölgeye seyahat etmiş olması, sıtma açısından riski artırır.
• Kan testleri: Sıtma teşhisi için en yaygın kullanılan yöntem, mikroskopik kan incelemesidir. Kan örneği alınarak laboratuvarda mikroskopta incelenir ve Plasmodium parazitinin kan hücreleri içindeki varlığı veya parazitin olası belirtileri araştırılır.
• Giemsa boyama yöntemi: Kan örneği üzerine Giemsa boyası uygulanır ve mikroskop altında incelenir. Bu yöntemle Plasmodium parazitinin nüfuzu, parazitin hangi tür olduğu ve enfeksiyonun şiddeti gibi bilgiler elde edilebilir.
•  Hızlı tanı testleri: Bazı hızlı tanı testleri, parazitin antijenlerini tespit ederek sıtma teşhisi yapabilir. Bu testler daha hızlı sonuç verir ve sahada kullanıma uygun olabilir.
• Diğer testler: Nadir durumlarda, sıtma teşhisini doğrulamak veya hastalığın ciddiyetini değerlendirmek için ileri laboratuvar testleri gerekebilir. Bu testler, sıtma türünü belirlemek, parazitin ilaçlara direncini tespit etmek ve komplikasyonları değerlendirmek amacıyla yapılabilir.

Sıtma Tedavisi Nasıldır?

Sıtma tedavisi, enfeksiyonun şiddetine, sıtma türüne, hastanın yaşına, gebelik durumuna ve ilaç direnci gibi faktörlere bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Sıtma tedavisinde genellikle antimalaryal ilaçlar kullanılır. Sıtma tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemler:

• Antimalaryal ilaçlar: Sıtma tedavisinde kullanılan antimalaryal ilaçlar, Plasmodium parazitini öldürmeye veya çoğalmasını durdurmaya yardımcı olur. İlaç seçimi, sıtmanın türüne, enfeksiyonun şiddetine ve yerel ilaç direnci oranlarına bağlı olarak belirlenir. Bazı yaygın kullanılan antimalaryal ilaçlar arasında artemisinin bazlı kombinasyon tedavileri, klorokin, meflokin, atovaquone-proguanil ve kinin yer alır.
• Tedavi süresi: Tedavi süresi, kullanılan ilaca ve enfeksiyonun şiddetine bağlı olarak değişir. Genellikle, sıtmaya neden olan Plasmodium türüne bağlı olarak 3 ila 7 gün süren bir tedavi rejimi uygulanır. Tedaviye zamanında başlamak ve tamamlamak önemlidir.
• Semptomatik tedavi: Sıtma tedavisi sırasında semptomların kontrolü için semptomatik tedavi yöntemleri de kullanılabilir. Ateş düşürücü ilaçlar, baş ağrısı için ağrı kesiciler ve antiemetikler (kusmayı önleyici ilaçlar) semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.
• İlaç direnci durumunda tedavi: Bazı Plasmodium türleri, antimalaryal ilaçlara direnç geliştirebilir. Eğer bir bölgede ilaç direnci yaygınsa, ilaç tedavisi buna göre uyarlanmalı ve alternatif ilaçlar kullanılmalıdır.
• Komplikasyonların yönetimi: Sıtma ciddi vakalarda komplikasyonlara yol açabilir. Komplikasyonlar arasında sıtma nöbetleri, serebral sıtma (beyindeki enfeksiyon), anemi, böbrek yetmezliği ve solunum sıkıntısı yer alabilir. Bu durumlarda hastanın durumuna bağlı olarak ek tedaviler ve hastane bakımı gerekebilir.

Sıtma tedavisi, enfeksiyonun erken teşhisi ve uygun tedavi ile başarılı bir şekilde yönetilebilir. Sıtma belirtileri olan bir kişi, hemen sağlık uzmanına başvurmalı ve uygun tedavi almalıdır.

Sıtma Neden Bulaşır?

• Enfekte sivrisineğin ısırması: Sıtma, genellikle enfekte bir Anopheles sivrisineği tarafından ısırılarak bulaşır. Sivrisinek, insanlardan kan emerken aynı zamanda Plasmodium parazitini de taşıyabilir. Enfekte sivrisineğin tükürüğü, ısırıldığında insan vücuduna parazitleri bırakır.
• Parazitin insan vücuduna girmesi: Enfekte sivrisineğin tükürüğündeki Plasmodium paraziti, sıtma bulaşmış bir sivrisinek tarafından insanın derisine ısırıldığında deriye girer. Parazit, kan dolaşımına geçmek için insanın deri hücrelerine nüfuz eder.
• Karaciğerde çoğalma: Parazit, insan vücuduna girdikten sonra ilk olarak karaciğere ulaşır. Burada parazit, hızla çoğalarak karaciğer hücrelerinde birikir. Bu çoğalma süreci, genellikle semptomlara neden olmaz ve çoğunlukla belirtisiz geçer.
• Kan dolaşımına geçiş: Karaciğerdeki çoğalma aşamasından sonra Plasmodium paraziti, yeniden kan dolaşımına geçer. Bu aşamada parazit, kırmızı kan hücrelerine saldırarak içine girebilir ve içinde çoğalabilir.
• Sıtma belirtilerinin başlaması: Parazitin kırmızı kan hücrelerine yerleşmesi ve çoğalması, bağışıklık sistemi tepkisine neden olur. Bu bağışıklık tepkisi, ateş, titreme, terleme, baş ağrısı ve diğer sıtma belirtilerinin ortaya çıkmasına yol açar.