Dürtüsellik (Dürtü kontrol bozukluğu)

Dürtüsellik, psikolojik bir rahatsızlık olarak, aslında dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun belirtilerinden biri olarak kabul edilir. Dürtüsellik, en basit tanımıyla çocuklarda ya da yetişkinlerde sabırsız olma durumunu ifade eder.

Bu bireyler genellikle yaptıkları işlerin uzun vadeli sonuçlarını düşünmezler ve davranışlarını o an içgüdülerine göre sergilerler. Dürtüsellik, çocuklarda kural tanımamaya ve sınırları zorlamaya eğilimli olma durumu olarak da nitelendirilebilir. Çocuklarda görülen hiperaktivite veya korkusuz davranışlar belirli dönemlerde normal kabul edilebilir, ancak bu durumun ilerleyen yaşlarda devam etmesi psikolojik sorunları işaret edebilir.

Dürtü kontrol bozukluğu hem çocuklarda hem de yetişkinlerde sosyal ve iş hayatını etkileyebilir. Özellikle çocuklarda görülen dürtüsellik, eğitim hayatını olumsuz etkileyebilir. Bu durum, odaklanma sorunlarına, zamanlama ve yerinde davranmama sorunlarına, otoriteyle çatışma eğilimine neden olabilir.

Dürtüsellikle başa çıkan bireyler genellikle dışa dönük bir karakter sergilerler, çünkü davranışlarını kontrol etmede zorlanabilirler. Sonuçları düşünmeden hareket etme eğilimleri nedeniyle çevrelerindeki insanların duygularını dikkate alma konusunda zorlanabilirler. Bu durum, dürtü kontrol bozukluğu nedeniyle sosyal ilişkilerde zorluk yaşamalarına sebep olabilir ve bu bireyler sosyal ortamlardan dışlanmak istenirler.

Dürtüsellik belirtileri ve davranışları

Dürtüsellik, çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabilen bir durumdur ve genellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluklarının bir belirtisi olarak bilinir. Tıp literatüründe bu rahatsızlık, DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu) olarak da tanımlanır. Bu durum, çocukluk döneminden başlayarak ergenlik ve yetişkinlik çağına kadar devam edebilir. İşte dürtüsellik belirtileri:

• Mantıksız davranışlar: Birey, yapmak istediği faaliyetlerin mantıklı olup olmadığını düşünmez ve içinden geldiği gibi davranır.
• Anlık tepkiler: Her zaman ve her ortamda içlerinden geldiği gibi davranma eğilimindedirler.
• Agresif tavır: Kışkırtma veya tahrik durumlarında aşırı tepki verme eğilimindedirler ve agresif bir tavır sergileyebilirler.
• Empati eksikliği: Fevri davranışlar sonucunda çevrelerindekilerin duygusal durumlarını anlama ve empati kurma yetenekleri sınırlıdır.
• Otoriteye uyum sağlamama: İş veya okul hayatındaki otoriteye uyum sağlamakta zorlanabilirler.
• Zamansız hareketler ve konuşmalar: Ciddiyet gerektiren ortamlarda bile düşünmeden konuşma ve zamansız hareketlerde bulunma eğilimindedirler.
• Risk alma eğilimi: Hayati tehlike arz eden durumlara girmekten kaçınmazlar ve riskli davranışlara yönelebilirler.
• Sosyal ve eğitim sorunları: Empati eksikliği ve dürtüsel davranışlar nedeniyle sosyal ve eğitim hayatlarında ciddi sorunlar yaşayabilirler.

Bu belirtiler, bireyin yaşam kalitesini etkileyebilir ve hukuki açıdan da sorunlar yaşamasına neden olabilir. Dürtüsellikle başa çıkmak için bireyin profesyonel yardım alması ve uygun tedavi yöntemlerini değerlendirmesi önemlidir.

Dürtü kontrol bozukluğu çeşitleri

Dürtü kontrol bozukluğu, bireyin içsel dürtülerini kontrol edememesi durumunu ifade eden bir psikolojik sorunlar grubunu içerir. Bu bozukluğun bazı çeşitleri şunlardır:

• Kleptomani: Kişinin çalma dürtüsüne karşı direnç gösterememesi durumudur. Hırsızlık yapma dürtüsü, kişinin kontrolü dışında gerçekleşir. Kişi, hırsızlık yaptıktan sonra pişmanlık duyabilir, ancak bu dürtüye karşı koyamaz.
• Piromani: Yangın çıkarma dürtüsünü kontrol edememe durumudur. Piromani, yangın çıkarma eğiliminde olan kişilerin kontrolsüz davranışlarını ifade eder. Bu kişiler, yangın çıkarmadan önce gerginlik hissi yaşarlar.
• Trikotilomani: Kişinin kendi saçını takıntılı bir şekilde yolma eğiliminde olduğu bir durumdur. Bu davranış, kişinin yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.
• Aralıklı patlayıcı bozukluk: Dürtüsel öfke patlamalarını içeren bir durumdur. Kişi, küçük bir kıvılcım nedeniyle aşırı öfkelenir ve çevresine zarar verebilir.
• Davranış bozukluğu: Kişinin genel kuralları sürekli olarak ihlal ettiği bir durumdur. Bu bozukluk taşıyan bireyler sık sık saldırgan hareketler sergiler ve toplumsal normlara uymakta zorlanırlar.
• Karşı gelme bozukluğu (KGB): Otorite figürlerine karşı gelme eğiliminde olan bir durumdur. Birey, otorite sahibi kişilere düşmanca davranışlar sergileyebilir.
• Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB): Çocukluk çağında sık görülen bir bozukluktur. DEHB, dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsel davranışlarla karakterizedir. Bu bozukluk genellikle çocukluk döneminde tanı konur, ancak yetişkinlikte de devam edebilir.

Her bir dürtü kontrol bozukluğu türü farklı belirtiler ve etkilerle kendini gösterir. Profesyonel yardım almak ve uygun tedavi yöntemlerini değerlendirmek, bireyin yaşam kalitesini artırmak için önemlidir.

Dürtü kontrol bozukluğu nedenleri

Dürtü kontrol bozukluğu, genetik, çevresel faktörler ve biyolojik etmenlerin etkileşimiyle ortaya çıkabilen karmaşık bir durumdur. Ancak kesin nedenleri hala tam olarak anlaşılamamıştır. Bu bozukluğun oluşumunda etkili olabilecek bazı nedenler şunlardır:

• Genetik faktörler: Genetik yatkınlık, dürtü kontrol bozukluğunun gelişiminde önemli bir etken olabilir. Aile geçmişinde dürtü kontrol bozukluğu olan bireylerde bu durumun daha sık görülme olasılığı yüksektir. Belirli genetik özelliklerin dürtü kontrol mekanizmalarını etkilediği düşünülmektedir.
• Çevresel faktörler: Dürtü kontrol bozukluğunun çevresel etmenlerle ilişkili olduğuna dair birçok bulgu vardır. Özellikle çocukluk döneminde maruz kalınan stres, travma, ihmal, istismar, aile içi şiddet gibi olumsuz çevresel faktörler dürtü kontrol bozukluğu riskini artırabilir.
• Biyolojik faktörler: Beyin yapısı ve işlevi ile ilgili biyolojik faktörler dürtü kontrol bozukluğuna katkıda bulunabilir. Beyindeki kimyasal dengesizlikler veya belirli bölgelerdeki anormal aktiviteler, dürtü kontrol mekanizmalarını etkileyebilir.
• Hormonal değişiklikler: Hormon aktivitesindeki anormal değişiklikler de dürtü kontrol bozukluğuna neden olabilir. Özellikle ergenlik döneminde yaşanan hormonal değişikliklerin dürtü kontrolü üzerinde etkisi olabilir.
• Bilişsel faktörler: Dikkat, bellek, öğrenme gibi bilişsel yeteneklerdeki sorunlar da dürtü kontrol bozukluğuna katkıda bulunabilir. Bu faktörler, bireyin duygusal tepkilerini düzenleme ve davranışlarını kontrol etme becerilerini etkileyebilir.

Dürtü kontrol bozukluğunun oluşumunda birden çok faktörün etkili olduğu düşünülmektedir. Bu faktörlerin karmaşıklığı nedeniyle, dürtü kontrol bozukluğunun tam olarak neden meydana geldiğini belirlemek zordur. Ancak genetik, çevresel ve biyolojik faktörlerin bir araya gelerek bu bozukluğun ortaya çıkmasında rol oynadığı düşünülmektedir.

Dürtü kontrol bozukluğu tedavi yöntemleri

Dürtü kontrol bozukluğu tedavisi genellikle bireyselleştirilmiş yaklaşımları içerir ve bu tedaviler genellikle bir uzman gözetiminde gerçekleştirilir. Dürtü kontrol bozukluğu tedavisinde yaygın olarak kullanılan yöntemler:

• Bilişsel davranış terapisi (BDT): Dürtü kontrol bozukluğunu yönetmeye yönelik etkili bir terapi yöntemidir. BDT, bireyin düşünce kalıplarını anlamasına ve olumsuz davranışlarını değiştirmesine odaklanır. Terapist, bireyin dürtü kontrolü üzerindeki olumsuz etkilerini ele alarak daha sağlıklı düşünce ve davranış modellerini benimsemesine yardımcı olur.
• Ebeveyn yönetimi eğitimi: Özellikle çocuklarda dürtü kontrol bozukluğunu tedavi etmek için kullanılır. Ebeveynlere, çocuklarının davranışlarını yönetme, olumlu davranışları ödüllendirme ve sınırlar koyma konusunda beceriler kazandırmayı amaçlar.
• Multisistemik terapi (MST): Bu terapi, bireyin çevresindeki birçok faktörü dikkate alır. Ailenin, okulun, arkadaş çevresinin ve diğer sosyal faktörlerin bireyin davranışları üzerindeki etkilerini değerlendirir. Bu yaklaşım, bireyin çevresel etmenlere uyum sağlamasına odaklanır.
• İlaç tedavisi: Bazı durumlarda, dürtü kontrol bozukluğunu tedavi etmek için ilaçlar kullanılabilir. Özellikle dürtü kontrol bozukluğu ile birlikte dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi durumlar varsa, bu tür ilaçlar doktor tarafından önerilebilir.
• Aile terapisi: Aile üyeleri arasındaki iletişimi ve etkileşimi geliştirmek amacıyla kullanılır. Aile terapisi, dürtü kontrol bozukluğu olan bireyin aile ortamında destek bulmasına ve etkileşim becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir.

Dürtü kontrol bozukluğu tedavisi genellikle bireyin yaşına, semptom şiddetine ve çevresel faktörlere bağlı olarak kişiselleştirilir. Uzman bir sağlık profesyoneli tarafından belirlenen uygun tedavi planı ile bireyin yaşam kalitesini artırmak ve olumlu davranışları teşvik etmek amaçlanır.

Dürtü kontrol bozukluğu kendiliğinden geçer mi?

Dürtü kontrol bozukluğu genellikle kendiliğinden geçmez. Bu tür bir bozukluğun etkileri, bireyin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir ve zaman içinde daha da belirginleşebilir. Bu nedenle, dürtü kontrol bozukluğu olan bireyler için erken teşhis ve etkili tedavi önemlidir.

Tedavi, genellikle bilişsel davranış terapisi, ebeveyn yönetimi eğitimi, multisistemik terapi gibi yöntemleri içerir. Bu terapiler, bireyin dürtü kontrolü üzerindeki olumsuz etkilerini anlamasına, sağlıklı düşünce ve davranış modellerini benimsemesine, sosyal becerilerini geliştirmesine yardımcı olabilir.

Kendi başına direnç gösterme çabalarıyla dürtü kontrol bozukluğunun üstesinden gelmek genellikle etkili değildir. Profesyonel yardım almak, bu tür bir bozuklukla başa çıkmak için daha etkili bir yol olabilir. Uzman bir sağlık profesyoneli, bireyin durumunu değerlendirebilir ve uygun tedavi planını belirleyebilir.

Dürtü kontrol bozukluğu, kişinin yaşamını olumsuz etkileyen bir durumdur ve uzman yardımıyla tedavi edilebilir. Bu nedenle, bu tür belirtilerle karşılaşıldığında profesyonel yardım almak önemlidir.

Dürtüsellik kaç yaşında belli olur?

Dürtü kontrol bozukluğu belirtileri ve semptomları genellikle çocukluk döneminde başlar ve bu durum 2,5 yaş civarında fark edilebilir. Dürtü kontrol bozukluğu, genellikle 4-5 yaşlarından itibaren belirgin hale gelir. Bu dönemde çocuklar, duygusal dürtülerini kontrol etme ve uygun davranışları sergileme becerilerini geliştirmeye başlarlar.

Ancak her çocuk farklıdır ve gelişimleri bireyseldir. Bazı çocuklarda dürtü kontrolü daha erken ya da daha geç gelişebilir. Ebeveynler ve bakıcılar, çocuklarının duygusal dürtü kontrolü üzerindeki gelişimini dikkatlice gözlemlemelidirler. Eğer çocukta dürtü kontrol bozukluğu belirtileri fark edilirse, erken teşhis ve uygun destekle çocuğa yardım edilebilir. Uzman bir sağlık profesyoneli, çocuğun durumunu değerlendirebilir ve gerekli müdahaleleri önerebilir.

Dürtüsel çocuk nasıl davranır?

Çocuklar genellikle dürtüsel varlıklardır ve henüz duygusal kontrol becerilerini tam olarak geliştirememiş olabilirler. Çocuklarda dürtüsel davranışlarına örnek olarak görülen bazı durumlar:

• Tehlikeyi görmezden gelme: Küçük çocuklar, riskli durumları anlama konusunda eksiklik yaşayabilir ve tehlikeyi görmezden gelebilirler. Örneğin, trafikte dikkatsizce hareket etme eğiliminde olabilirler.
• Söz kesme: Çocuklar, yetişkinlerin konuşmalarını kesme eğiliminde olabilir. İlgilerini çeken bir konu olduğunda sabırsızlık gösterebilir ve başkalarının konuşmasını beklemekte zorlanabilirler.
• Fiziksel şiddet: Duygusal kontrol eksikliği nedeniyle, çocuklar öfke veya hayal kırıklığı anlarında fiziksel şiddet uygulama eğiliminde olabilirler. Bu, vurma, itme veya çekiştirme gibi davranışları içerebilir.
• İsteklerini yapma: Çocuklar isteklerini hemen yerine getirmek isteyebilirler. Sabırsızlık ve isteklerini hemen karşılamak için çaba gösterme, dürtüsel davranışların bir örneğidir.
• Çığlık ve bağırma: Duygusal ifadelerini kontrol etme konusunda zorlanan çocuklar, sık sık çığlık atabilir veya bağırabilirler. Bu, duygusal bir tepki gösterme biçimi olabilir.

Bu davranışlar genellikle çocukların duygusal gelişim sürecinin bir parçasıdır. Ancak, ebeveynler ve bakıcılar, çocuklarına duygusal kontrol becerileri kazandırmak ve sosyal normlara uygun davranışları öğretmek için rehberlik ve destek sağlamalıdır.