Astım, kronik bir hastalıktır. Hastanın solunum yollarının tıkanmasıyla nefes alması güçleşir ve hastanın hayat kalitesi düşer. Egzersiz, soğuk hava veya alerjen maddeyle karşılaşma gibi tetikleyicilerle hava yollarında gereğinden fazla mukus salgılanır ve hava yolları kasılarak daralır ve hastanın nefes alması zorlaşır. Bu tetikleyicilere yanıt olarak gelişen astım atakları hırıltıya, nefes darlığına, göğüsde sıkışmaya ve öksürüğe neden olabilir. Astım her yaş grubunda görülebilir. Bunun yanısıra en yaygın görüldüğü alanlar; Hava kalitesi düşük olan şehirlerde yaşayanlarda, Sigara içenler veya sigara dumanına maruz kalanlar (pasif içiciler), Alerjik durumu olan kişiler, Ailesinde astım hastası veya alerjisi olan kişiler astım için risk altındadır.
Astım hastalığında genetik faktörler rol oynamaktadır. Annede ve babada astım olabilir. Ebebeynlerde astım olması aile bireylerinde de hastalığın olma olasılığa daha sık rastlanır. Genetik faktörlerin rol oynadığı hastalarda alerjinin de rolü vardır. Ancak her alerjisi olan insanda astım olmayacağı gibi, her astımlı insanda da alerji olmayabilir. Astıma Neden Olan Risk Faktörleri Astım için risk faktörleri kişiye ve çevresel faktörlere göre değişebilir. Buna göre astım hastalığında risk faktörleri şöyle sıralanabilir; Ailede astım hastalığının olması, (genetik aktarım) Marangozluk, doğramacılık, mobilyacılık, fırıncılık, kuaförlük, demiryolu işçiliği, itfaiyecilik, kuru temizleyicilik ,sağlık personeli, veterinerlik, kümes hayvanı yetiştiriciliği, kaynakçılık, dökümcülük, çiftçilik, plastik/kauçuk/kimya/ilaç endüstrileri, çay/tütün üretimi, temizlik işçiliği gibi bazı meslek grupları, Bebeklik döneminde alerjen maddelere yüksek oranda maruz kalmak, 2 yaşından itibaren ağır solunum yolları hastalıkları geçirmek, Hamilelik sırasında annenin sigara içmesi (bebek için risk faktörü), Anne ve babanın sigara kullanımı çocukları etkiler, Anne karnındayken bebeğin yetersiz beslenmesi ve düşük kiloda doğması.
Astım genellikle hava yollarının tıkanmasıyla meydana gelen nefes daralması, göğüste sıkışma, hırıltılı nefes alıp verme ile alevlenmelerle seyreden bir hastalıktır. Alevlenme dönemleri egzersiz sırasında, bazı alerjen ve kimyasallara maruz kalınmasıyla ortaya çıkar ve yanı sıra aşağıdaki belirtiler görülür:Nefes alırken hırıltı veya ıslık sesi ( bu öksürük kuru öksürük ve uyku kalitesini düşürecek kadar etkili) ÖksürükGöğüste ağrı veya sıkışma ( tıkanıklı ve boğulma hissi) Nefes darlığı
Astım tedavisinin en önemli faktör kısmı astım krizlerini tetikleyecek etkenlerden uzak durmaktır. Bunun nedenle hastanın astım krizine yol açan sebepleri bilmesi çok önemarz etmektedir. Astıma iyi gelecek yada krizleri önleyecek bazı önlemler aşağıdaki gibidir;
Astımın tam olarak nedeni bilinmemekle birlikte, araştırmalar sonucunda astımın genetik nedenler ile enfeksiyonlar, çevresel etkenler ve kişilerin tıbbi durumuna bağlı olduğu düşünülmektedir. Astım, hastalığıkişiden kişiye büyük farklılıklar gösterebilir. Astımın tetikleyicileri arasında aşağıdakifaktörler yer almaktadır;
Astım şüphesi ile doktora başvurduğunuzda doktorunuz tıbbi öykünüzü dinleyerek ve fiziki muayene yapacaktır. Tam tanı konulabilmesi için için istenebilecek bazı testler şunlardır.
Bu test temelde akciğer kapasitesini ve solunumda alınan hava miktarını ölçerek bronşların ne düzeyde daraldığının anlaşılmasına yardımcı olur. Astım tanısının konmasında önemli bir testir. Özel Ankara Magnet Hastanesi ‘nde Spirometri uygulanmaktadır.
Akciğer fonksiyonlarındaki durum değişikliğini tespit etmek için kullanılır.
Göğüs röntgeni veya bilgisayarlı tomografi (BT) taramasıdır. Astımın dışında yapısal sorunlar veya enfeksiyonlar varsa ortaya çıkmasını sağlar.
Metakolin adı verilen ilaç, düşük dozlarla ve doktor kontrolü altında solunum yoluyla hastaya verilir ve hastanın bronşlarının metakoline duyarlılığı (metakolin ile daralıp daralmadığı) tespit edilir.
Deri testleri (alerjisi olduğu düşünülen madde deri ile temas edilerek alerjik tepki verilip verilmediği ölçülür.) veya kan testleri ile yapılır. Hastada alerjiye neden olan maddelerin astım ataklarını tetikleyebileceği düşünülerek gerekli tedavilere başlanır.
Diğer taraftan doktorunuz, solunum yollarına bronkodilatör yani solunum yollarınızı açan ilacı vermeden önce ve sonra spirometri testi ve zirve akım ölçümü yapabilir. Aradaki fark, astım tanısının konulmasınada yardımcı olur. (Hastanın tedavisi Özel Ankara Magnet Hastanesi’nde uzman hekimler tarafından planlanır.)
Astım, bazen ileriki yaşlara kadar belirti vermez. Bu, yetişkinlikte başlayan astım olarak tanımlanır. Yetişkinlikte olan astım, kişiler yıllarca astım tetikleyicilerinden korunmayı başarırlar fakat yaşın ilerlemesiyle birlikte bir yetişkin olarak, bu tetikleyiciye maruz kaldıklarında astım semptomlarının görülmesine neden olabilir. Viral bir enfeksiyon da, astım semptomlarını ortaya çımasına neden olabilir. Eğer örnek verecek olursak haftalarca geçmeyen bir öksürük üst solunum yolu enfeksiyonu astıma dönüşebilir.
**Astım hastalığına neden olan ‘tetikleyicilere’ göre türlere ayrılmaktadır. Astımın genel olarak iki önemli türü vardır;
a. Alerjik
b. Alerjik olmayan
Alerji ve astım arasında büyük oranda bir bağlantı vardır. Fakat alerjisi olan herkesin astımı, astımı olan herkesinde alerjisi yoktur. Bazı durumlar; polen, toz ve evcil hayvan tüyleri gibi alerjenler kişilerde astım semptomlarını ve astım ataklarını oluşmasını sağlar. Bu alerjik astımdır.
Özellikle geceleri, aniden gelişen öksürük, egzersiz sırasında veya gülerken öksürük tutması
Bir alerji uzmanı, tedavisinde tanı koymasına yardımcı olacak testleri yaparak alerjik astımınız olup olmadığını söyleyebilir .Alerjik astım; viral solunum yolu enfeksiyonları, egzersiz, havadaki tahriş edici maddeler, stres, ilaçlar ve bazı gıdalarda bulunan katkı maddeleri ve hava koşulları alerjik olmayan astıma neden olabilir.
Alerji uzmanları; astımda ve alerjidedoğru tedavi ile rahatlamanızda size yardımcı olacak tek kişidir. Aleji uzmanı; aile öykünüzü dinler ve deri veya kan testleri yapar ve astımınızı tetikleyen alerjenleri belirleyerek sizinle birlikte çalışabilir. Doktorunuzda ayrıca durumunuzu doğru yönetmek adına bir plan oluşturmanızı sağlar. Alerjik astım da tedavilerden biri; vücudunuzun belirli alerjenlere karşı daha az duyarlı olmasına yardımcı olan, önleyici bir tedavi olan alerji immünoterapisidir. Bu tedavi, iki şekilde gerçekleştirilebilir bunlar; alerji aşıları ve dil altında eriyen dil altı tabletleridir.
Kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH), solunum problemlerine neden olan ve hava akışını engelleyen bir akciğer hastalığıdır. KOAH; şiddetli astım yani refrakter, amfizem ve kronik bronşiti kapsayan solunum yolu rahatsızlığıdır. Astımı olan her insanda KOAH oluşmaz ve KOAH’lı tüm hastalarda astım gelişmez. Ancak Astım-KOAH örtüşme sendromu (ACOS), bir kişi bu iki hastalığa aynı anda sahip olduğunda ortaya çıkar.
ACOS semptomları şunlardır:
Hastalık belirtiler her zaman şiddetli seyretmese de, ACOS ciddi ve ölümcül olabilir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre, 2014 yılında kronik alt solunum yolu hastalıkları ve başta KOAH olmak üzere ACOS ABD’deki önde gelen üçüncü ölüm nedeniydi.
Astım tetikleyicileri; polen, toz akarları,duman,boya, hamamböcekleri, küfler ve hayvan tüyleri gibi alerjenleri içerir. Alerjenler KOAH semptomlarını daha da kötüleştirebilir. Tedavi edilmezse, alerji ve astım zamanla bazı kişilerde KOAH riskini artırabilir. Fakat KOAH, astım ile aynı şey değildir ve KOAH’a alerji veya astım neden olmaz. KOAH, akciğer hastalıklarındandır. Bununla birlikte; KOAH, mesleki astıma da neden olabilen, aynı çevresel risk faktörlerinden bazılarına (genellikle işyerlerinde) uzun süre maruz kalmaktanda meydana gelebilir. Sigara, KOAH için en büyük risk faktörüdür. Sağlığınız için en önemli şey, sigarayı bırakmaktır. (Özel Ankara Magnet Hastanesi’nde Sigarayı Bıraktırma Polikliniği )
Bir kişi ACOS’a sahip olduğunda; astımı KOAH ile karıştırmak veya her iki rahatsızlığında varlığından haberdar olmamak. Şiddetli astımınız veya KOAH’ınız varsa, ACOS’unuz olup olmadığını öğrenmek için daha fazla test yaptırmalısınız. Şiddetli astım teşhisi; astımınızın kortikosteroidler gibi astımı sakinleştirmek için kullanılan ilaçlara yanıt vermemesidir. Akciğer fonksiyonlarını iyileştirmek ve semptomları yönetmek için özel bakıma ve tedaviye ihtiyacınız olabilir.
Erken tanı ve tedavi, hastalığın ilerleme durumunu değiştirebilir ve yavaşlatabilir. Bir alerji uzmanı size spirometri olarak bilinen hızlı bir nefes testinide kapsayan fiziksel muayene yapacaktır. Bu muayene ve test , ciğerlerinizin ne kadar havayı tutabildiğini ve havanın içeri , dışarı ne kadar hızlı hareket ettiğini ölçecektir.
Hekiminiz ayrıca bir göğüs BT taraması ve bir göğüs röntgeni isteyebilir. KOAH ve astımınızın şiddetini , hani evrede olduğunu belirledikten sonra bir alerji uzmanıyla tedavi planı yapmanız hayatınız kolaylaştırır.
KOAH ilerleyen bir rahatsızlıktır.Bu da zamanla nefes almamanın ve diğer belirtilerin dahada kötüye gideceği anlamına gelir. Doğru zamanda doğru tedavi alındığında astım, daha iyiye giden bir durum tablosu çizilir. Bu, özellikle ACOS oluştuğunda erken tedavi için önem arz eder. Herhangi bir KOAH belirtiniz varsa,ya da şüpheleniyorsanız bir alerji uzmanına görünmeniz doğru olacaktır..
Egzersiz kaynaklı bronkokonstriksiyon veya EIB, genellikle egzersizden kaynaklı astım olarak kabul edilir. Fiziksel aktivitesonrasında , hava yolları daraldığında semptomlar ortaya çıkar. Astımı olanların yüzde 90’ı aynı zamanda EIB’ye sahiptir, ancak EIB’li herkesin astımı yoktur. Hastalığın teşhisi egzersiz öncesi ve sonrasında yapılan nefes ölçümü ile tam tanı konulabilir.Tedavi amaçlı olarak, egzersizden yaklaşık 15 dakika öncesinde kısa etkili inhaler (nefes açıcı ilaçlar) kullanımı rahatlama için önerilir.
Yıllardır soğuk havanın solunmasının EIB’yi daha da kötüleştirdiği düşünülürken, yapılan yeni çalışmalarda tetikleyicinin sıcaklıktan ziyade havanın kuruluğu olduğu kanıtlanmıştır. EIB semptomlarına neden olma olasılığı en yüksek olan sporlar yada aktiviteler; futbol, basketbol, uzun mesafe koşu, buz hokeyi, buz pateni ve kros kayağıdır.
EIB semptomlarına neden olma olasılığı en düşük olan sporlar ise; yürüyüş ve bisiklete binmek veya kısa süreli faaliyetler gerektiren sporlardır. Bunlar; voleybol, jimnastik, golf, futbol, beyzbol, güreş, yüzme ve kısa mesafeli atletizm ve saha sporlarını içerir.
Bazen sporcuların EIB ‘yi bilmesi zor olabilir.Hepimiz bazen bir antrenmanı tamamlamakta güçlük çeker ve sporcular ise neden olarak EIB veya astımı akıllarına getirmezler.Ancak bir alerji uzmanı; semptomlarınızın tek başına egzersize bağlı olup olmadığını, veya altta yatan astımı tetikleyici bir unsurun olup olmadığını belirleyebilir.
EIB semptomlarını önlemek ve tedavisi için, astım tedavisinde kullanılan birtakım ilaçlar mevcuttur. Bunlar ilaçlar; bir inhaler yoluyla alınır, ancak bazıları tablet formunda da olabilir.
Hastalığın alerjik olmayan nedenle ortaya çıktığı bir türdür. Bu hastaların şikayetleri genelde alerjik astım ile aynıdır; ancak alerji testinde herhangi bir alerjene karşı belli bir pozitiflik saptanmaz. Bu hastalar da diğer astım hastaları gibi viral enfeksiyonlar, sigara dumanı, parfüm kokusu, deodorantların kokusu , boya, toz ve çeşitli kimyasallar gibi maddelere maruz kalma halinde astım atağı geçirilmesi söz konusudur.
Alerjik olmayan astım, genelde erişkin yaşta çıkmaktadır.
Semptomları nedir?
Adından da anlaşılacağı gibi, alerjik olmayan astım, alerjenler dışındaki faktörler tarafından tetiklenir. Bunlar şunlardır:
Tetikleyiciler arasında en yaygın olanı alerjidir. Bu nedenle, astımı olan veya astım şüphesi olan her birey , bu ortak rahatsızlık vericinin solunum problemlerinde rol oynayıp oynamadığını belirlemek için bir alerji uzmanı gereklidir. Alerji hekimi; tanı koymak için testler yaparak, alerjik olmayan astımınız olup olmadığını belirler.
Astımınızı köpek tüyü veya ev tozu gibi belirli bir alerjen grubuna dahil olmadığında tetikleyicilerinizi belirlemek daha zor olabilir. Astımınız bir alerjene bağlayamayınca , bir alerji uzmanıyla beraber gitmek; astımın nedenini bulmak ve nasıl yöneteceğinizi planını oluşturmak için önemlidir. Alerji uzmanları hızlı rahatlama için ve uzun süreli kontrolü sağlamak için ilaç yazabilirler.
Astıma sebep olan etkileyeceği maddenin hastanın çalıştığı ortamda bulunması nedeniyle mesleki astım adı verilir. Hastalar, genellikle bulundukları ortamdan uzaklaşınca şikayetleri azalır. Solunum yollarını tahriş edici özellikte olan duman veya klor gibi koku yayan solunumumuzu etkileyen maddeler astıma sebep olabilir. Hastanın bulunduğu ortamdan uzaklaştırılması esas tedavi yöntemidir.
Ulusal Sağlık Enstitüleri’ne göre, aşağıdaki işçilerin mesleki astım olma olasılığı riski daha yüksektir:
Astımınızın işle ilgili olup olmadığını belirlemek için detaylı bir fiziksel muayene gerekmektedir.
Mesleki astımın önlenmesi ve tedavisi için; ilaç tedavisi ve doktor takibi ile astımı tetikleyenler konusunda eğitim de dahil olmak üzere, çevresel müdahalelerle giderilebilir. Tedavide iyileşmeniz için; iş yerinde astımı tetikleyen veya etkileyen faktörlerden kaçınıp, nerede çalıştığınıza ve orada ne yaptığınıza bağlı olarak değişecektir. Tetikleyiciler uzaklaşmak ve etkilerini azaltmak için doktorunuzdan bilgi almalısınız.
Astım hastalığının kesin bir tedavisi yoktur, fakat doktorunuz tarafından verilen ilaçları düzenli olarak kullanıldığı takdirde astım kontrol altında tutulabilir. Astım tedavisinin temelinde hastada görülen semptomlar ile tetkiklere dayalı olarak, düzenli kontrollerle uygulanan basamak tedavisi uygulanır. Belirti ve bulguların seviyesine bağlı olarak ilaçlar ve ilaç dozları değişebilir.
Bunun yanı sıra, doktorunuz aşağıda belirtildiği gibi yaşam tarzında değişiklik tavsiye edebilir.
